Voir le texte source

{{Titre|Ethica <br />ordine geometrico demonstrata|Baruch Spinoza|
1677 <br />
'''Pars quarta'''<br />
'''DE SERVITUTE HUMANÂ'''<br />
'''SEU DE AFFECTUUM VIRIBUS'''  <br />
}}

{{ethica}}
<div class="text">



<span id="pr"></span>
== Praefatio ==

Humanam impotentiam in moderandis, et coërcendis affectibus Servitutem voco ; homo enim affectibus obnoxius sui juris non est, sed fortunae, in cujus potestate ità est, ut saepe coäctus sit, quanquam meliora sibi videat, deteriora tamen sequi. Hujus rei causam, et quid praeterea affectûs boni, vel mali habent, in hâc Parte demonstrare proposui. Sed antequam incipiam, pauca de perfectione, et imperfectione, deque bono, et malo praefari lubet.

Qui rem aliquam facere constituit, eamque perfecit, rem suam perfectam esse, non tantùm ipse, sed etiam unusquisque, qui mentem Auctoris illius operis, et scopum rectè noverit, aut se novisse crediderit, dicet. Ex. gr. si aliquis aliquod opus (quod suppono nondum esse peractum) viderit, noveritque scopum Auctoris illius operis esse domum aedificare, is domum imperfectam esse dicet, et contrà perfectam, simulatque opus ad finem, quem ejus Auctor eidem dare constituerat, perductum viderit. Verùm si quis opus aliquod videt, cujus simile nunquam viderat, nec mentem opificis novit, is sanè scire non poterit, opus ne illud perfectum, an imperfectum sit. Atque haec videtur prima fuisse horum vocabulorum significatio. Sed postquam homines ideas universales formare, et domuum, aedificiorum, turrium, etc. exemplaria excogitare, et alia rerum exemplaria aliis praeferre inceperunt, factum est, ut unusquisque id perfectum vocaret, quod cum universali ideâ, quam ejusmodi rei formaverat, videret convenire, et id contrà imperfectum, quod cum concepto suo exemplari minùs convenire videret, quanquam ex opificis sententiâ consummatum planè esset. Nec alia videtur esse ratio, cur res naturales etiam, quae scilicet humanâ manu non sunt factae, perfectas, aut imperfectas vulgò appellent ; solent namque homines tam rerum naturalium, quàm artificialum ideas formare universales, quas rerum veluti exemplaria habent, et quas naturam (quam nihil nisi alicujus finis causâ agere existimant) intueri credunt, sibique exemplaria proponere. Cùm itaque aliquid in naturâ fieri vident, quod cum concepto exemplari, quod rei ejusmodi habent, minùs convenit, ipsam naturam tum defecisse, vel peccavisse, remque illam imperfectam reliquisse, credunt. Videmus itaque homines consuevisse, res naturales perfectas, aut imperfectas vocare, magis ex praejudicio, quàm ex earum verâ cognitione. Ostendimus enim in Primae Partis Appendice Naturam propter finem non agere ; aeternum namque illud, et infinitum Ens, quod Deum, seu Naturam appellamus, eâdem, quâ existit, necessitate agit. Ex quâ enim naturae necessitate existit, ex eâdem ipsum agere ostendimus ([[Ethica - Pars I#p16|Prop. 16 Part. I]]). Ratio igitur, seu causa, cur Deus, seu Natura agit, et cur existit, una, eadeóque est. Ut ergo nullius finis causâ existit, nullius etiam finis causâ agit ; sed ut existendi, sic et agendi principium, vel finem habet nullum. Causa autem, quae finalis dicitur, nihil est praeter ipsum humanum appetitum, quatenus is alicujus rei veluti principium, seu causa primaria consideratur. Ex. gr. cùm dicimus habitationem causam fuisse finalem hujus, aut illius domûs, nihil tùm sanè intelligimus aliud, quàm quod homo ex eo, quod vitae domesticae commoda imaginatus est, appetitum habuit aedificandi domum. Quare habitatio, quatenus ut finalis causa consideratur, nihil est praeter hunc singularem appetitum, qui reverâ causa est efficiens, quae ut prima consideratur, quia homines suorum appetituum causas communiter ignorant. Sunt namque, ut jam saepe dixi, suarum quidem actionum, et appetituum conscii, sed ignari causarum, à quibus ad aliquid appetendum determinantur. Quod praeterea vulgo ajunt, Naturam aliquando deficere, vel peccare, resque imperfectas producere, inter commenta numero, de quibus in [[Ethica - Pars I#ap|Append. Part. I]] egi. Perfectio igitur, et imperfectio reverâ modi solummodo cogitandi sunt, nempe notiones, quas fingere solemus ex eo, quod ejusdem speciei, aut generis individua ad invicem comparamus : et hâc de causâ suprà ([[Ethica - Pars II#d6|Def. 6 Part. II]]) dixi me per realitatem, et perfectionem idem intelligere ; solemus enim omnia Naturae individua pertinet. Quatenus itaque Naturae individua ad hoc genus revocamus, et ad invicem comparamus, et alia plus entitatis, seu realitatis, quàm alia habere comperimus, eatenus alia aliis perfectiora esse dicimus ; et quatenus iisdem aliquid tribuimus, quod negationem involvit, ut terminus, finis, impotentia, etc. eatenus ipsa imperfecta appellamus, quia nostram Mentem non aequè afficiunt, ac illa, quae perfecta vocamus, et non quod ipsis aliquid, quod suum sit, deficiat, vel quod Natura peccaverit. Nihil enim naturae alicujus rei competit, nisi id, quod ex necessitate naturae causae efficientis sequitur, et quicquid ex necessitate naturae causae efficientis sequitur, id  necessariò sit.

<span id="prf"></span>Bonum, et malum quod attinet, nihil etiam positivum in rebus, in se scilicet consideratis, indicant, nec aliud sunt, praeter cogitandi modos, seu notiones, quas formamus ex eo, quod res ad invicem comparamus. Nam una, eadeóque res potest eodem tempore bona, et mala, et etiam indifferens esse. Ex. gr. Musica bona est Melancholico, mala lugenti ; surdo autem neque bona, neque mala. Verùm, quamvis se res ità habeat, nobis tamen haec vocabula retinenda sunt. Nam quia ideam hominis tanquam naturae humanae exemplar, quod intueamur, formare cupimus, nobis ex usu erit, haec eadem vocabula eo, quo dixi, sensu retinere. Per bonum itaque in seqq. intelligam id, quod certò scimus medium esse, ut ad exemplar humanae naturae, quod nobis proponimus, magis magisque accedamus. Per malum autem id, quod certò scimus impedire, quominùs idem exemplar referamus. Deinde homines perfectiores, aut imperfectiores dicemus, quatenus ad hoc idem exemplar magis, aut minùs accedunt. Nam apprimè notandum est, cùm dico, aliquem à minore ad majorem perfectionem transire, et contrà, me non intelligere, quod ex unâ essentiâ, seu formâ in aliam mutatur. Equus namque ex. gr. tàm destruitur, si in hominem, quàm si in insectum mutetur : sed quod ejus agendi potentiam, quatenus haec per ipsius naturam intelligitur, augeri, vel minui concipimus. Denique per perfectionem in genere realitatem, uti dixi, intelligam, hoc est, rei cujuscunque essentiam, quatenus certo modo existit, et operatur, nullâ ipsius durationis habitâ ratione. Nam nulla res singularis potest ideo dici perfectior, quia plus temporis in existendo perseveravit ; quippe rerum duratio ex earum essentiâ determinari nequit ; quandoquidem rerum essentia nullum certum, et determinatum existendi tempus involvit ; sed res quaecunque, sive ea perfectior sit, sive minùs, eâdem vi, quâ existere incipit, semper in existendo perseverare poterit, ità ut omnes hâc in re aequales sint.

== Definitiones ==

<span id="d1"></span>1. Per bonum id intelligam, quod certò scimus nobis utile.

<span id="d2"></span>2. Per malum autem id, quod certò scimus impedire, quominùs boni alicujus simus compotes.

:De his praecedentem vide praefationem sub finem.

<span id="d3"></span>3. Res singulares voco contingentes, quatenus, dum ad earum solam essentiam attendimus, nihil invenimus, quod earum existentiam necessariò ponat, vel quod ipsam necessariò secludat.

<span id="d4"></span>4. Easdem res singulares voco possibiles, quatenus, dum ad causas, ex quibus produci debent, attendimus, nescimus, an ipsae determinatae sint ad easdem producendum.

:In [[Ethica - Pars I#p33s1|Schol. 1 Prop. 33 Part. I]] inter possibile, et contingens nullam feci differentiam, quia ibi non opus erat haec accuratè distinguere.

<span id="d5"></span>5. Per contrarios affectûs in seqq. intelligam eos, qui hominem diversum trahunt, quamvis ejusdem sint generis, ut luxuries, et avaritia, quae amoris sunt species ; nec naturâ, sed per accidens sunt contrarii.

<span id="d6"></span>6. Quid per affectum erga rem futuram, praesentem, et praeteritam intelligam, explicui in [[Ethica - Pars III#p18s1|Schol. 1 et 2 Prop. 18 Part. III]] quod vide.

:Sed venit hîc praeterea notandum, quod ut loci, sic etiam temporis distantiam non, nisi usque ad certum quendam limitem, possumus distinctè imaginari ; hoc est, sicut omnia illa objecta, quae ultra ducentos pedes à nobis distant, seu quorum distantia à loco, in quo sumus, illam superat, quam distinctè imaginamur, aequè longè à nobis distare, et perinde, ac si in eodem plano essent, imaginari solemus ; sic etiam objecta, quorum existendi tempus longiore à praesenti intervallo abesse imaginamur, quàm quod distinctè imaginari solemus, omnia aequè longè à praesenti distare imaginamur, et ad unum quasi temporis momentum referimus.

<span id="d7"></span>7. Per finem, cujus causâ aliquid facimus, appetitum intelligo.

<span id="d8"></span>8. Per virtutem, et potentiam idem intelligo, hoc est (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]) virtus, quatenus ad hominem refertur, est ipsa hominis essentia, seu natura, quatenus potestatem habet, quaedam efficiendi, quae per solas ipsius naturae leges possunt intelligi.

<span id="a"></span>
== Axioma ==

Nulla res singularis in rerum naturâ datur, quâ potentior, et fortior non detur alia. Sed quâcunque datâ datur alia potentior, à quâ illa data potest destrui.
 
<span id="p1"></span>
== Propositio 1 ==

''Nihil, quod idea falsa positivum habet, tollitur praesentiâ veri, quatenus verum.''

'''Demonstratio :''' Falsitas in solâ privatione cognitionis, quam ideae inadaequatae involvunt, consistit (per [[Ethica - Pars II#p35|Prop. 35 Part. II]]), nec ipsae aliquid habent positivum, propter quod falsae dicuntur (per [[Ethica - Pars II#p33|Prop. 33 Part. II]]) ; sed contrà, quatenus ad Deum referuntur, verae sunt (per [[Ethica - Pars II#p32|Prop. 32 Part. II]]). Si igitur id, quod idea falsa positivum habet, praesentiâ veri, quatenus verum est, tolleretur, tolleretur ergo idea vera à se ipsâ, quod (per [[Ethica - Pars III#p4|Prop. 4 Part. III]]) est absurdum. Ergo nihil, quod idea, etc. Q.E.D.

<span id="p1s"></span>
'''Scholium :''' Intelligitur haec Propositio clariùs ex [[Ethica - Pars II#p16c2|2. Coroll. Prop. 16 Part. II]]. Nam imaginatio idea est, quae magis Corporis humani praesentem constitutionem, quàm corporis externi naturam indicat, non quidem distinctè, sed confusè ; unde fit, ut Mens errare dicatur. Ex. gr. cùm solem intuemur, eundem ducentos circiter pedes à nobis distare imaginamur ; in quo tamdiu fallimur, quamdiu veram ejus distantiam ignoramus ; sed cognitâ ejusdem distantiâ tollitur quidem error, sed non imaginatio, hoc est, idea solis, quae ejusdem naturam eatenus tantùm explicat, quatenus Corpus ab eodem afficitur ; adeóque, quamvis veram ejusdem distantiam noscamus, ipsum nihilominùs propè nobis adesse imaginabimur. Nam ut in [[Ethica - Pars II#p35s|Schol. Prop. 35 Part. II]] diximus, non eâ de causâ solem adeò propinquum imaginamur, quia ejus veram distantiam ignoramus, sed quia Mens eatenus magnitudinem solis concipit, quatenus Corpus ab eodem afficitur. Sic cùm solis radii, aquae superficiei incidentes, ad nostros oculos reflectuntur, eundem perinde, ac si in aquâ esset, imaginamur ; tametsi verum ejus locum noverimus, et sic reliquae imaginationes, quibus Mens fallitur, sive eae naturalem Corporis constiturionem, sive, quod ejusdem agendi potentiam augeri, vel minui indicant, vero non sunt contrariae, nec ejusdem praesentiâ evanescunt. Fit quidem, cùm falso aliquod malum timemus, ut timor evanescat, audito vero nuntio ; sed contrà etiam fit, cùm malum, quod certè venturum est, timemus, ut timor etiam evanescat, audito falso nuntio ; atque adeò imaginationes non praesentiâ veri, quatenus verum, evanescunt ; sed quia aliae occurrunt, iis fortiores, quae rerum, quas imaginamur, praesentem existentiam secludunt, ut [[Ethica - Pars II#p17|Prop. 17 Part. II]] ostendimus.

<span id="p2"></span>

== Propositio 2 ==

''Nos eatenus patimur, quatenus Naturae sumus pars, quae per se absque aliis non potest concipi.''

'''Demonstratio :''' Nos tum pati dicimur, cùm aliquid in nobis oritur, cujus non nisi partialis sumus causa (per [[Ethica - Pars III#d2|Def. 2 Part. III]]), hoc est (per [[Ethica - Pars III#d1|Def. 1 Part. III]]), aliquid, quod ex solis legibus nostrae naturae deduci nequit. Patimur igitur, quatenus Naturae sumus pars, quae per se absque aliis nequit concipi. Q.E.D.

<span id="p3"></span>

== Propositio 3 ==

''Vis, quâ homo in existendo perseverat, limitata est, et à potentiâ causarum externarum infinitè superatur.''

'''Demonstratio :''' Patet ex [[#a|Axiomate hujus]]. Nam dato homine datur aliquid aliud, puta A potentius, et dato A datur deinde aliud, puta B, ipso A potentius, et hoc in infinitum ; ac proinde potentia hominis potentiâ alterius rei definitur, et à potentiâ causarum externarum infinitè superatur. Q.E.D.

<span id="p4"></span>

== Propositio 4 ==

''Fieri non potest, ut homo non sit Naturae pars, et ut nullas possit pati mutationes, nisi, quae per solam suam naturam possint intelligi, quarumque adaequata sit causa.''

'''Demonstratio :''' Potentia, quâ res singulares, et consequenter homo suum esse conservat, est ipsa Dei, sive Naturae potentia (per [[Ethica - Pars I#p24c|Coroll. Prop. 24 Part. I]]), non quatenus infinita est, sed quatenus per humanam actualem essentiam explicari potest (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]). Potentia itaque hominis, quatenus per ipsius actualem essentiam explicatur, pars est infinitae Dei, seu Naturae potentiae, hoc est (per [[Ethica - Pars I#p34|Prop. 34 Part. I]]), essentiae. Quod erat primum. Deinde si fieri posset, ut homo nullas posset pati mutationes, nisi, quae per solam ipsius hominis naturam possint intelligi, sequeretur (per [[Ethica - Pars III#p4|Prop. 4]] et [[Ethica - Pars III#p6|6 Part. III]]), ut non posset perire, sed ut semper necessariò existeret ; atque hoc sequi deberet ex causâ, cujus potentia finita, aut infinita sit, nempe vel ex solâ hominis potentiâ, qui scilicet potis esset, ut à se removeret reliquas mutationes, quae à causis externis oriri possent, vel infinitâ Naturae potentià, à quâ omnia singularia ità dirigerentur, ut homo nullas alias posset pati mutationes, nisi quae ipsius conservationi inserviunt. At primum (per [[#p3|Prop. praeced.]], cujus demonstratio universalis est, et ad omnes res singulares applicari potest) est absurdum ; ergo si fieri posset, ut homo nullas pateretur mutationes, nisi quae per solam ipsius hominis naturam possent intelligi ; et consequenter (sicut jam ostendimus) ut semper necessariò existeret, id sequi deberet ex Dei infinitâ potentiâ ; et consequenter (per [[Ethica - Pars I#p16|Prop. 16 Part. I]]) ex necessitate divinae naturae, quatenus alicujus hominis ideâ affectus consideratur, totius Naturae ordo, quatenus ipsa sub Extensionis, et Cogitationis attributis concipitur, deduci deberet ; atque adeò (per [[Ethica - Pars I#p21|Prop. 21 Part. I]]) sequeretur, ut homo esset infinitus, quod (per 1. part. hujus Demonstrationis) est absurdum. Fieri itaque nequit, ut homo nullas alias patiatur mutationes, nisi quarum ipse adaequata sit causa. Q.E.D.

<span id="p4c"></span>
'''Corollarium :''' Hinc sequitur, hominem necessariò passionibus esse semper obnoxium, communemque Naturae ordinem sequi, et eidem parere, seseque eidem, quantum rerum natura exigit, accommodare.

<span id="p5"></span>

== Propositio 5 ==

''Vis, et incrementum cujuscunque passionis, ejusque in existendo perseverantia non definitur potentiâ, quâ nos in existendo perseverare conamur, sed causae externae potentiâ cum nostrâ comparatâ.''

'''Demonstratio :''' Passionis essentia non potest per solam nostram essentiam explicari (per [[Ethica - Pars III#d1|Def. 1]] et [[Ethica - Pars III#d2|2 Part. II]]), hoc est (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]), passionis potentia definiri nequit potentiâ, quâ in nostro esse perseverare conamur ; sed (ut [[Ethica - Pars II#p16|Prop. 16 Part. II]] ostendum est) definiri necessariò debet potentiâ causae externae cum nostrâ comparatâ. Q.E.D.

<span id="p6"></span>

== Propositio 6 ==

''Vis alicujus passionis, seu affectûs reliquas hominis actiones, seu potentiam superare potest, ita ut affectus pertinaciter homini adhaereat.''

'''Demonstratio :''' Vis, et incrementum cujuscunque passionis, ejusque in existendo perseverantia definitur potentià causae externae cum nostrà comparatà (per [[#p5|Prop. praec.]]) ; adeóque (per [[#p3|Prop. 3 hujus]]) hominis potentiam superare potest, etc. Q.E.D.

<span id="p7"></span>

== Propositio 7 ==

''Affectus nec coërceri, nec tolli potest, nisi per affectum contrarium, et fortiorem affectu coërcendo.''

'''Demonstratio :''' Affectus, quatenus ad Mentem refertur, est idea, quà Mens majorem, vel minorem sui corporis existendi vim, quàm antea, affirmat (per [[Ethica - Pars III#agd|generalem Affectuum Definitionem]], quae reperitur sub finem Tertiae Partis). Cum igitur Mens aliquo affectu conflictatur, Corpus afficitur simul affectione, quà ejus agendi potentia augeretur, vel minuitur. Porrò haec Corporis affectio (per [[#p5|Prop. 5 hujus]]) vim à suâ causâ accipit perseverandi in suo esse ; quae proinde nec coërciri, nec tolli potest, nisi à causâ corporeâ (per [[Ethica - Pars II#p6|Prop. 6 Part. II]]), quae Corpus afficiat affectione illi contrariâ (per [[Ethica - Pars III#p5|Prop. 5 Part. III]]), et fortiore (per [[#a|Axiom. hujus]]) ; atque adeò (per [[Ethica - Pars II#p12|Prop. 12 Part. II]]) Mens afficietur ideà affectionis fortioris, et contrariae priori, hoc est (per [[Ethica - Pars III#agd|gener. Affect. Def.]]) Mens afficietur affectu fortiori, et contrario priori, qui scilicet prioris existentiam secludet, vel tollet ; ac proinde affectus nec tolli, nec coërciri potest, nisi per affectum contrarium, et fortiorem. Q.E.D.

<span id="p7c"></span>
'''Corollarium :''' Affectus, quatenus ad Mentem refertur, nec coërciri, nec tolli potest, nisi per ideam Corporis affectionis contrariae, et fortioris affectione, quâ patimur. Nam affectus, quo patimur, nec coërciri, nec tolli potest, nisi per affectum eodem fortiorem, eique contrarium (per Prop. praec.), hoc est (per [[Ethica - Pars III#agd|gener. Affect. Def.]]), nisi per ideam Corporis affectionis fortioris, et contrariae affectioni, quâ patimur.

<span id="p8"></span>

== Propositio 8 ==

''Cognitio boni, et mali nihil aliud est, quàm Laetitiae, vel Tristitiae affectus, quatenus ejus sumus conscii.''

'''Demonstratio :''' Id bonum, aut malum vocamus, quod nostro esse conservando prodest, vel obest (per [[#d1|Def. 1]] et [[#d2|2 hujus]]), hoc est (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]), quod nostram agendi potentiam auget, vel minuit, juvat, vel coërcet. Quatenus itaque (per Def. Laetitiae, et Tristitiae, quas vide in [[Ethica - Pars III#p11s|Schol. Prop. 11 Part. III]]) rem aliquam nos Laetitiâ, vel Tristitiâ afficere percipimus, eandem bonam, aut malam vocamus ; atque adeò boni, et mali cognitio, nihil aliud est, quam Laetitiae, vel Tristitiae idea, quae ex ipso Laetitiae, vel Tristitiae affectu necessario sequitur (per [[Ethica - Pars II#p22|Prop. 22 Part. II]]). At haec idea eodem modo unita est affectui, ac Mens unita est Corpori (per [[Ethica - Pars II#p21|Prop. 21 Part. II]]), hoc est (ut in [[Ethica - Pars II#p21s|Schol. ejusdem Prop.]] ostensum), haec idea ab ipso affectu, sive (per [[Ethica - Pars III#agd|gener. Affect. Def.]]) ab ideâ Corporis affectionis reverâ non distinguitur, nisi solo conceptu ; ergo haec cognitio boni, et mali nihil est aliud, quàm ipse affectus, quatenus ejusdem sumus conscii. Q.E.D.

<span id="p9"></span>

== Propositio 9 ==

''Affectus, cujus causam in praesenti nobis adesse imaginamur, fortior est, quàm si eandem non adesse imaginaremur.''

'''Demonstratio :''' Imaginatio est idea, quâ Mens rem ut praesentem contemplatur (vide ejus Def. in [[Ethica - Pars II#p17s|Schol. Prop. 17 Part. II]]), quae tamen magis Corporis humani constitutionem, quàm rei externae naturam indicat (per [[Ethica - Pars II#p16c2|Coroll. 2 Prop. 16 Part. II]]). Est igitur affectus (per [[Ethica - Pars III#agd|gener. Affect. Def.]]) imaginatio, quatenus corporis constitutionem indicat. At imaginatio (per [[Ethica - Pars II#p17|Prop. 17 Part. II]]) intensior est, quamdiu nihil imaginamur, quod rei externae praesentem existentiam secludit ; ergo etiam affectus, cujus causam in praesenti nobis adesse imaginamur, intensior, seu fortior est, quàm si eandem non adesse imaginaremur. Q.E.D.

<span id="p9s"></span>
'''Scholium :''' Cùm suprà in [[Ethica - Pars III#p18|Propositione 18 Partis III]] dixerim, nos ex rei futurae, vel praeteritae imagine eodem affectu affici, ac si res, quam imaginamur, praesens esset, expressè monui id verum esse, quatenus ad solam ipsius rei imaginem attendimus ; est enim ejusdem naturae, sive res ut praesentes imaginati simus, sive non simus : sed non negavi eandem debiliorem reddi, quando alias res nobis praesentes contemplamur, quae rei futurae praesentem existentiam secludunt, quod tum monere neglexi, quia in hâc Parte de affectuum viribus agere constitueram.

<span id="p9c"></span>
'''Corollarium :''' Imago rei futurae, vel praeteritae, hoc est, rei, quam cum relatione ad tempus futurum, vel praeteritum secluso praesenti contemplamur, caeteris partibus, debilior est imagine rei praesentis, et consequenter affectus erga rem futuram, vel praeteritam, caeteris paribus, remissior est affectu erga rem praesentem.

<span id="p10"></span>

== Propositio 10 ==

''Erga rem futuram, quàm citò affuturam imaginamur, intensiùs afficimur, quàm si ejus existendi tempus longiùs à praesenti distare imaginaremur ; et memoriâ rei, quam non diu praeteriisse imaginamur, intensiùs etiam afficimur, quàm si eandem diu praeteriisse imaginaremur.''

'''Demonstratio :''' Quatenus enim rem citò affuturam, vel non diu praeterisse imaginamur, eo ipso aliquid imaginamur, quod rei praesentiam minùs secludit, quàm si ejusdem futurum existendi tempus longiùs à praesenti distare, vel quod dudum praeterierit, imaginaremur (ut per se notum), adeóque (per [[#p9|praeced. Prop.]]) eatenus intensiùs erga eandem afficiemur. Q.E.D.

<span id="p10s"></span>
'''Scholium :''' Ex iis, quae ad [[#d6|Definitionem 6 hujus Partis]] notavimus, sequitur, nos erga objecta, quae à praesenti longiori temporis intervallo distant, quàm quod imaginando determinare possumus, quamvis ab invicem longo temporis intervallo distare intelligamus, aequè tamen remissè affici.

<span id="p11"></span>

== Propositio 11 ==

''Affectus erga rem, quam ut necessariam imaginamur, cœteris paribus, intensior est, quàm erga possibilem, vel contingentem, sive non necessariam.''

'''Demonstratio :''' Quatenus rem aliquam necessariam esse imaginamur, eatenus ejus existentiam affirmamus, et contrà rei existentiam negamus, quatenus eandem non necessariam esse imaginamur (per [[Ethica - Pars I#p33s1|Schol. 1 Prop. 33 Part. I]]), ac proinde (per [[#p9|Prop. 9 hujus]]) affectus erga rem necessariam, caeteris paribus, intensior est, quàm erga non necessariam. Q.E.D.

<span id="p12"></span>

== Propositio 12 ==

''Affectus erga rem, quam scimus in praesenti non existere, et quam ut possibilem imaginamur, cœteris paribus, intensior est, quàm erga contingentem.''

'''Demonstratio :''' Quatenus rem ut contingentem imaginamur, nullà alterius rei imagine afficimur, quae rei existentiam ponat (per [[#d3|Def. 3 hujus]]) : sed contrà (secundum Hypothesin) quaedam imaginamur, quae ejusdem praesentem existentiam secludunt. At quatenus rem in futurum possibilem esse imaginamur, eatenus quaedam imaginamur, quae ejusdem existentiam ponunt (per [[#d4|Def. 4 hujus]]), hoc est (per [[Ethica - Pars III#p18|Prop. 18 Part. III]]), quae Spem, vel Metum fovent ; atque adeò affectus erga rem possibilem vehementior est. Q.E.D.

<span id="p12c"></span>
'''Corollarium :''' Affectus erga rem, quàm scimus in praesenti non existere, et quam ut contingentem imaginamur, multò remissior est, quàm si rem in praesenti nobis adesse imaginaremur.

'''Demonstratio :''' Affectus erga rem, quam in praesenti existere imaginamur, intensior est, quàm si eandem ut futuram imaginaremur (per [[#p9c|Coroll. Prop. 9 hujus]]), et multò vehementior est, quàm si tempus futurum à praesenti multùm distare imaginaremur (per [[#p10|Prop. 10 hujus]]). Est itaque affectus erga rem, cujus existendi tempus longè à praesenti distare imaginamur, multò remissior, quàm si eandem ut praesentem imaginaremur, et nihilominùs (per Prop. praec.) intensior est, quàm si eandem rem ut contingentem imaginaremur ; atque adeò affectus erga rem contingentem multò remissior erit, quàm si rem in praesenti nobis adesse imaginaremur. Q.E.D.

<span id="p13"></span>

== Propositio 13 ==

''Affectus erga rem contingentem, quam scimus in praesenti non existere, cœteris paribus remissior est, quàm affectus erga rem praeteritam.''

'''Demonstratio :''' Quatenus rem ut contingentem imaginamur, nullâ alterius rei imagine afficimur, quae rei existentiam ponat (per [[#d3|Def. 3 hujus]]). Sed contrà (secundum Hypothesin) quaedam imaginamur, quae ejusdem praesentem existentiam secludunt. Verùm quatenus eandem cum relatione ad tempus praeteritum imaginamur, eatenus aliquid imaginari supponimur, quod ipsam ad memoriam redigit, sive quod rei imaginem excitat (vide [[Ethica - Pars II#p18|Prop. 18 Part. II]], cum [[Ethica - Pars II#p18s|ejusdem Schol.]]), ac proinde eatenus efficit, ut ipsam, ac si praesens esset, contemplemur (per [[Ethica - Pars II#p17c|Coroll. Prop. 17 Part. II]]) : Atque adeò (per [[#p9|Prop. 9 hujus]]) affectus erga rem contingentem, quam scimus in praesenti non existere, caeteris paribus, remissior erit, quàm affectus erga rem praeteritam. Q.E.D.

<span id="p14"></span>

== Propositio 14 ==

''Vera boni, et mali cognitio, quatenus vera, nullum affectum coërcere potest, sed tantùm, quatenus ut affectus consideratur.''

'''Demonstratio :''' Affectus est idea, quà Mens majorem, vel minorem sui Corporis existendi vim, quàm antea, affirmat (per [[Ethica - Pars III#agd|gener. Affect. Def.]]) ; atque adeò (per [[#p1|Prop. 1 hujus]]) nihil positivum habet, quod praesentiâ veri tolli possit, et consequenter vera boni, et mali cognitio, quatenus vera, nullum affectum coërcere potest. At quatenus affectus est (vide [[#p8|Prop. 8 hujus), si fortior affectu coërcendo sit, eatenus tantùm (per [[#p7|Prop. 7 hujus]]) affectum coërcere poterit. Q.E.D.

<span id="p15"></span>

== Propositio 15 ==

''Cupiditas, quae ex verâ boni, et mali cognitione oritur, multis aliis Cupiditatibus, quae ex affectibus, quibus conflictamur, oriuntur, restingui, vel coërceri potest.''

'''Demonstratio :''' Ex verâ boni, et mali cognitione, quatenus haec (per [[#p8|Prop. 8 hujus]]) affectus est, oritur necessariò Cupiditas (per [[Ethica - Pars III#ad1|1. affect. Def.]]), quae eò est major, quò affectus, ex quo oritur, major est (per [[Ethica - Pars III#p37|Prop. 37 Part. III]]) : Sed quia haec Cupiditas (per Hypothesin) ex eo, quòd aliquid verè intelligimus, oritur, sequitur ergo ipsa in nobis, quatenus agimus (per [[Ethica - Pars III#p3|Prop. 3 Part. III]]) ; atque adeò per solam nostram essentiam debet intelligi (per [[Ethica - Pars III#d2|Def. 2 Part. III]]) ; et consequenter (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]) ejus vis, et incrementum solâ humanâ potentiâ definiri debet. Porrò Cupiditates, quae ex affectibus, quibus conflictamur, oriuntur, eò etiam majores sunt, quò hi affectûs vehementiores erunt ; atque adeò earum vis, et incrementum (per [[#p5|Prop. 5 hujus]]) potentiâ causarum externarum definiri debet, quae, si cum nostrâ comparetur, nostram potentiam indefinitè superat (per [[#p3|Prop. 3 hujus]]) : atque adeò Cupiditates, quae ex similibus affectibus oriuntur, vehementories esse possunt illâ, quae ex verâ boni, et mali cognitione oritur, ac proinde (per [[#p7|Prop. 7 hujus]]) eandem coërcere, vel restinguere poterunt. Q.E.D.

<span id="p16"></span>

== Propositio 16 ==

''Cupiditas, quae ex cognitione boni, et mali, quatenus haec cognitio futurum respicit, oritur, faciliùs rerum Cupiditate, quae in praesentiâ suaves sunt, coërceri, vel restingui potest.''

'''Demonstratio :''' Affectus erga rem, quam futuram imaginamur, remissior est, quàm erga praesentem (per [[#p9c|Coroll. Prop. 9 hujus]]). At Cupiditas, quae ex verâ boni, et mali cognitione oritur, tametsi haec cognitio circa res, quae in praesentiâ bonae sunt, versetur, restingui, vel coërceri potest aliquâ temerariâ Cupiditate (per [[#p15|Prop. praeced.]], cujus demonstratio universalis est) ; ergo Cupiditas, quae ex eâdem cognitione, quatenus haec futurum respicit, oritur, faciliùs coërciri, vel restingui poterit, etc. Q.E.D.

<span id="p17"></span>

== Propositio 17 ==

''Cupiditas, quae oritur ex verâ boni, et mali cognitione, quatenus haec circa res contingentes versatur, multò adhuc faciliùs coërceri potest, Cupiditate rerum, quae praesentes sunt.''

'''Demonstratio :''' Propositio haec eodem modo, ac [[#p16|Prop. praeced.]] demonstratur ex [[#p12c|Coroll. Prop. 12 hujus]].

<span id="p17s"></span>
'''Scholium :''' His me causam ostendire credo, cur homines opinione magis, quàm verâ ratione commoveantur, et cur vera boni, et mali cognitio animi commotiones excitet, et saepe omni libidinis generi cedat ; unde illud Poëtae natum : ''Video meliora, proboque, deteriora sequor''. Quod item etiam Ecclesiastes in mente habuisse videtur, cùm dixit : ''Qui auget scientiam, auget dolorem''. Atque haec non eum in finem dico, ut inde concludam, praestabilius esse ignorare, quàm scire, vel quòd stulto intelligens in moderandis affectibus nihil intersit ; sed ideò quia necesse est, nostrae naturae tam potentiam, quàm impotentiam noscere, ut determinare possimus, quid ratio in moderandis affectibus possit, et quid non possit ; et in hâc Parte de solâ humanâ impotentiâ me acturum dixi. Nam de Rationis in affectûs potentiâ separatim agere constitui.

<span id="p18"></span>

== Propositio 18 ==

''Cupiditas, quae ex Laetitiâ oritur, cœteris paribus, fortior est Cupiditate, quae ex Tristitiâ oritur.''

'''Demonstratio :''' Cupiditas est ipsa hominis essentia (per [[Ethica - Pars III#ad1|1. Affect. Def.]]), hoc est (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]), conatus, quo homo in suo esse perseverare conatur. Quare Cupiditas, quae ex Laetitiâ oritur, ipso Laetitiae affectu (per Def. Laetitiae, quam vide in [[Ethica - Pars III#p11s|Schol. Prop. 11 Part. III]]) juvatur, vel augetur ; quae autem contrà ex Tristitiâ oritur, ipso Tristitiae affectu (per idem Schol.) minuitur, vel coërcetur ; atque adeò vis Cupiditatis, quae ex Laetitiâ oritur, potentiâ humanâ, simul et potentiâ causae externae ; quae autem ex Tristitiâ, solâ humanâ potentiâ definiri debet, ac proinde hâc illa fortior est. Q.E.D.

<span id="p18s"></span>
'''Scholium :''' His paucis humanae impotentiae, et inconstantiae causas, et cur homines rationis praecepta non servent, explicui. Superest jam, ut ostendam, quid id sit, quod ratio nobis praescribit, et quinam affectûs cum rationis humanae regulis conveniant, quinam contrà iisdem contrarii sint. Sed antequam haec prolixo nostro Geometrico ordine demonstrare incipiam, lubet ipsa rationis dictamina hic priùs breviter ostendere, ut ea, quae sentio, faciliùs ab unoquoque percipiantur. Cùm ratio nihil contra naturam postulet, postulat ergo ipsa, ut unusquisque seipsum amet, suum utile, quod reverâ utile est, quaerat, et id omne, quod hominem ad majorem perfectionem reverâ ducit, appetat, et absolutè, ut unusquisque suum esse, quantum in se est, conservare conetur. Quod quidem tam necessariò verum est, quàm, quòd totum sit suâ parte majus (vide [[Ethica - Pars III#p4|Prop. 4 Part. III]]). Deinde quandoquidem virtus (per [[#d8|Def. 8 hujus]]) nihil aliud est, quàm ex legibus propriae naturae agere, et nemo suum esse (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]) conservare conetur, nisi ex propriae suae naturae legibus ; hinc sequitur primò, virtutis furdamentum esse ipsum conatum proprium esse conservandi, et felicitatem in eo consistere, quòd homo suum esse conservare potest. Secundò sequitur, virtutem propter se esse appetendam, nec quicquam, quod ipsâ praestabilius, aut quod utilius nobis sit, dari, cujus causâ deberet appeti. Tertiò denique sequitur, eos, qui se interficiunt, animo esse impotentes, eosque à causis externis, suae naturae repugnantibus, prorsùs vinci. Porrò ex [[Ethica - Pars II#ps4|Postulato 4 Partis II]] sequitur, nos efficere nunquam posse, ut nihil extra nos indigeamus ad nostrum esse conservandum, et ut ità vivamus, ut nullum commercium cum rebus, quae extra nos sunt, habeamus ; et, si praeterea nostram Mentem spectemus, sanè noster intellectus imperfectior esset, si Mens sola esset, nec quicquam praeter se ipsam intelligeret. Multa igitur extra nos dantur, quae nobis utilia, quaeque propterea appetenda sunt. Ex his nulla praestantoria excogitari possunt, quàm ea, quae cum nostrâ naturâ prorsùs conveniunt. Si enim duo ex. gr. ejusdem prorsùs naturae individua invicem junguntur, individuum componunt singulo duplò potentius. Homini igitur nihil homine utilius ; nihil, inquam, homines praestantius ad suum esse conservandum, optare possunt, quàm quòd omnes in omnibus ità conveniant, ut omnium Mentes et Corpora unam quasi Mentem, unumque Corpus componant, et omnes simul, quantùm possunt, suum esse conservare conentur, omnesque simul omnium commune utile sibi quaerant ; ex quibus sequitur, homines, qui ratione gubernantur, hoc est, homines, qui ex ductu rationis suum utile quaerunt, nihil sibi appetere, quod reliquis hominibus non cupiant, atque adeò eosdem justos, fidos, atque honestos esse.

Haec illa rationis dictamina sunt, quae hic paucis ostendere proposueram, antequam eadem prolixiori ordine demonstrare inciperem, quod eâ de causâ feci, ut, si fieri posset, eorum attentionem mihi conciliarem, qui credunt, hoc principium, quòd scilicet unusquisque suum utile quaerere tenetur, impietiatis, non autem virtutis, et pietatis esse fundamentum. Postquam igitur rem sese contrà habere breviter ostenderim, pergo ad eandem eâdem vià, quâ huc usque progressi sumus, demonstrandum.

<span id="p19"></span>

== Propositio 19 ==

''Id unusquisque ex legibus suae naturae necessariò appetit, vel aversatur, quod bonum, vel malum esse judicat.''

'''Demonstratio :''' Boni, et mali cognitio est (per [[#p8|Prop. 8 hujus]]) ipse Laetitiae, vel Tristitiae affectus, quatenus ejusdem sumus conscii ; ac proinde (per [[Ethica - Pars III#p28|Prop. 28 Part. III]]) id unusquisque necessariò appetit, quod bonum, et contrà id aversatur, quod malum esse judicat. Sed hic appetitus nihil aliud est, quàm ipsa hominis essentia, seu natura (per Def. Appetitûs, quam vide in [[Ethica - Pars III#p9s|Schol. Prop. 9 Part. III]] et [[Ethica - Pars III#ad1|1. Aff. Def.]]). Ergo unusquisque ex solis suae naturae legibus id necessariò appetit, vel aversatur, etc. Q.E.D.

<span id="p20"></span>

== Propositio 20 ==

''Quo magis unusquisque suum utile quaerere, hoc est, suum esse conservare conatur, et potest, eo magis virtute praeditus est ; et contrà quatenus unusquisque suum utile, hoc est, suum esse conservare negligit, eatenus est impotens.''

'''Demonstratio :''' Virtus est ipsa humana potentia, quae solâ hominis essentiâ definitur (per [[#d8|Def. 8 hujus]]), hoc est (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]), quae solo conatu, quo homo in suo esse perseverare conatur, definitur. Quò ergo unusquisque magis suum esse conservare conatur, et potest, eò magis virtute praeditus est, et consequenter (per [[Ethica - Pars III#p4|Prop. 4]] et [[Ethica - Pars III#p6|Prop. 6 Part. III]]), quatenus aliquis suum esse conservare negligit, eatenus est impotens. Q.E.D.

<span id="p20s"></span>
'''Scholium :''' Nemo igitur, nisi à causis externis, et suae naturae contrariis victus, suum utile appetere, sive suum esse conservare negligit. Nemo, inquam, ex necessitate suae naturae, sed à causis externis coactus alimenta aversatur, vel se ipsum interficit, quod multis modis fieri potest ; nempe interficit aliquis se ipsum coactus ab alio, qui ejus dexteram, quâ ensem casu prehenderat, contorquet, et cogit versus cor ipsum gladium dirigere ; vel quòd ex mandato Tyranni, ut Seneca, cogatur venas aperire suas, hoc est, majus malum minore vitare cupiat ; vel denique ex eo, quòd causae latentes externae ejus imaginationem ità disponunt, et Corpus ità afficiunt, ut id aliam naturam priori contrariam induat, et cujus idea in Mente dari nequit (per [[Ethica - Pars III#p10|Prop. 10 Part. III]]). At quòd homo ex necessitate suae naturae conetur non existere, vel in aliam formam mutari, tam est impossibile, quàm quòd ex nihilo aliquid fiat, ut unusquisque mediocri meditatione videre potest.

<span id="p21"></span>

== Propositio 21 ==

''Nemo potest cupere beatum esse, bene agere, et bene vivere, qui simul non cupiat, esse, agere, et vivere, hoc est, actu existere.''

'''Demonstratio :''' Hujus Propositionis Demonstratio, seu potiùs res ipsa per se patet, et etiam ex Cupiditatis definitione. Est enim Cupiditas (per [[Ethica - Pars III#ad1|1. Aff. Def.]]) beatè, seu bene vivendi, agendi, etc. ipsa hominis essentia, hoc est (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]), conatus, quo unusquisque suum esse conservare conatur. Ergo nemo potest cupere, etc. Q.E.D.

<span id="p22"></span>

== Propositio 22 ==

''Nulla virtus potest prior hâc (nempe conatu sese conservandi) concipi.''

'''Demonstratio :''' Conatus sese conservandi est ipsa rei essentia (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]). Si igitur aliqua virtus posset hâc, nempe hoc conatu, prior concipi, conciperetur ergo (per [[#d8|Def. 8 hujus]]) ipsa rei essentia se ipsâ prior, quod (ut per se notum) est absurdum. Ergo nulla virtus, etc. Q.E.D.

<span id="p22c"></span>
'''Corollarium :''' Conatus sese conservandi primum, et unicum virtutis est fundamentum. Nam hoc principio nullum aliud potest priùs concipi (per Prop. praec.), et absque ipso (per [[#p21|Prop. 21 hujus]]) nulla virtus potest concipi.

<span id="p23"></span>

== Propositio 23 ==

''Homo, quatenus ad aliquid agendum determinatur ex eo, quod ideas habet inadaequatas, non potest absolutè dici, ex virtute agere ; sed tantùm, quatenus determinatur ex eo, quòd intelligit.''

'''Demonstratio :''' Quatenus homo ad agendum determinatur ex eo, quòd inadaequatas habet ideas, eatenus (per [[Ethica - Pars III#p1|Prop. 1 Part. III]]) patitur, hoc est (per [[Ethica - Pars III#d1|Def. 1]] et [[Ethica - Pars III#d2|2 Part. III]]), aliquid agit, quod per solam ejus essentiam non potest percipi, hoc est (per [[#d8|Def. 8 hujus]]), quod ex ipsius virtute non sequitur. At quatenus ad aliquid agendum determinatur ex eo, quòd intelligit, eatenus (per eandem [[Ethica - Pars III#p1|Prop. 1 Part. III]]) agit, hoc est (per [[Ethica - Pars III#d2|Def. 2 Part. III]]), aliquid agit, quod per solam ipsius essentiam percipitur, sive (per [[#d8|Def. 8 hujus]]) quod ex ipsius virtute adaequatè sequitur. Q.E.D.

<span id="p24"></span>

== Propositio 24 ==

''Ex virtute absolutè agere nihil aliud in nobis est, quàm ex ductu rationis agere, vivere, suum esse conservare (haec tria idem significant), idque ex fundamento proprium utile quaerendi.''

'''Demonstratio :''' Ex virtute absolutè agere, nihil aliud est (per [[#d8|Def. 8 hujus]]), quàm ex legibus propriae naturae agere. At nos eatenus tantummodò agimus, quatenus intelligimus (per [[Ethica - Pars III#p3|Prop. 3 Part. III]]). Ergo ex virtute agere, nihil aliud in nobis est, quàm ex ductu rationis agere, vivere, suum esse conservare, idque (per [[#p22c|Coroll. Prop. 22 hujus]]) ex fundamento suum utile quaerendi. Q.E.D.

<span id="p25"></span>

== Propositio 25 ==

''Nemo suum esse alterius rei causâ conservare conatur.''

'''Demonstratio :''' Conatus, quo unaquaeque res in suo esse perseverare conatur, solâ ipsius rei essentiâ definitur (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]), eâque solâ datâ, non autem ex alterius rei essentiâ necessariò sequitur (per [[#p6|Prop. 6 Part. III]]), ut unusquisque suum esse conservare conetur. Patet praeterea haec Propositio ex [[#p22c|Coroll. Prop. 22 hujus Partis]]. Nam si homo alterius causâ suum esse conservare conaretur, tum res illa primum esset virtutis fundamentum (ut per se notum), quod (per praedictum Coroll.) est absurdum. Ergo nemo suum esse, etc. Q.E.D.

<span id="p26"></span>

== Propositio 26 ==

''Quicquid ex ratione conamur, nihil aliud est, quàm intelligere ; nec Mens, quatenus ratione utitur, aliud sibi utile esse judicat, nisi id, quod ad intelligendum conducit.''

'''Demonstratio :''' Conatus sese conservandi nihil est praeter ipsius rei essentiam (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]), quae quatenus talis existit, vim habere concipitur ad perseverandum in existendo (per [[Ethica - Pars III#p6|Prop. 6 Part. III]]), et ea agendum, quae ex datâ suâ naturâ necessariò sequuntur (vide Def. Appetitûs in [[Ethica - Pars III#p9s|Schol. Prop. 9 Part. III]]). At rationis essentia nihil aliud est, quàm Mens nostra, quatenus clarè, et distinctè intelligit (vide ejus Def. in [[Ethica - Pars II#p40s2|2. Schol. Prop. 40 Part. II]]) : Ergo (per [[Ethica - Pars II#p40|Prop. 40 Part. II]]) quicquid ex ratione conamur, nihil aliud est, quàm intelligere. Deinde quoniam hic Mentis conatus, quo Mens, quatenus ratiocinatur, suum esse conatur conservare, nihil aliud est, quàm intelligere (per primam partem hujus), est ergo hic intelligendi conatus (per [[#p12c|Coroll. Prop. 12 hujus]]) primum, et unicum virtutis fundamentum, nec alicujus finis causâ (per [[#p25|Prop. 25 hujus]]) res intelligere conabimur ; sed contrà Mens, quatenus ratiocinatur, nihil sibi bonum esse concipere poterit, nisi id, quo ad intelligendum conducit (per [[#d1|Def. 1 hujus]]). Q.E.D.

<span id="p27"></span>

== Propositio 27 ==

''Nihil certò scimus bonum, aut malum esse, nisi id, quod ad intelligendum reverâ conducit, vel quod impedire potest, quominùs intelligamus.''

'''Demonstratio :''' Mens, quatenus ratiocinatur, nihil aliud appetit, quâm intelligere, nec aliud sibi utile esse judicat, nisi id, quod ad intelligendum conducit (per [[#p26|Prop. praec.]]). At Mens (per [[Ethica - Pars II#p41|Prop. 41]] et [[Ethica - Pars II#p43|43 Part. II, cujus etiam Schol.]] vide) rerum certitudinem non habet, nisi quatenus ideas habet adaequatas, sive (quod per [[Ethica - Pars II#p40s1|Schol. Prop. 40 Part. II]] idem est) quatenus ratiocinatur ; ergo nihil certò scimus bonum esse, nisi id, quod ad intelligendum reverâ conducit ; et contrà id malum, quod impedire potest, quominùs intelligamus. Q.E.D.

<span id="p28"></span>

== Propositio 28 ==

''Summum Mentis bonum est Dei cognitio, et summa Mentis virtus Deum cognoscere.''

'''Demonstratio :''' Summum, quod Mens intelligere potest, Deus est, hoc est (per [[Ethica - Pars I#d6|Def. 6 Part. I]]), Ens absolutè infinitum, et sine quo (per [[Ethica - Pars I#p15|Prop. 15 Part. I]]) nihil esse, neque concipi potest ; adeóque (per [[#p26|Prop. 26]] et [[#p27|27 hujus]]) summum Mentis utile, sive (per [[#d1|Def. 1 hujus]]) bonum est Dei cognitio. Deinde Mens, quatenus intelligit, eatenus tantùm agit (per [[Ethica - Pars III#p1|Prop. 1]] et [[Ethica - Pars III#p3|3 Part. III]]), et eatenus tantum (per [[#p23|Prop. 23 hujus]]) potest absolutè dici, quòd ex virtute agit. Est igitur Mentis absoluta virtus intelligere. At summum, quod Mens intelligere potest, Deus est (ut jam demonstravimus) : Ergo Mentis summa virtus est Deum intelligere, seu cognoscere. Q.E.D.

<span id="p29"></span>

== Propositio 29 ==

''Res quaecunque singularis, cujus natura à nostrâ prorsùs est diversa, nostram agendi potentiam nec juvare, nec coërcere potest, et absolutè res nulla potest nobis bona, aut mala esse, nisi commune aliquid nobiscum habeat.''

'''Demonstratio :''' Cujuscunque rei singularis, et consequenter (per [[Ethica - Pars II#p10c|Coroll. Prop. 10 Part. III]]) hominis potentia, quâ existit, et operatur, non determinatur nisi ab aliâ re singulari (per [[Ethica - Pars I#p28|Prop. 28 Part. I]]), cujus natura (per [[Ethica - Pars II#p6|Prop. 6 Part. II]]) per idem attributum debet intelligi, per quod natura humana concipitur. Nostra igitur agendi potentia, quomodocunque ea concipiatur, determinari, et consequenter juvari, vel coërciri potest potentiâ alterius rei singularis, quae aliquid commune nobiscum habet, et non potentiâ rei, cujus natura à nostrâ prorsùs est diversa ; et quia id bonum, aut malum vocamus, quod causa est Laetitiae, aut Tristitiae (per [[#p8|Prop. 8 hujus]]), hoc est (per [[Ethica - Pars III#p11s|Schol. Prop. 11 Part. III]]), quod nostram agendi potentiam auget, vel minuit, juvat, vel coërcet, ergo res, cujus natura à nostrâ prorsus est diversa, nobis neque bona, neque mala esse potest. Q.E.D.

<span id="p30"></span>

== Propositio 30 ==

''Res nulla per id, quod cum nostrâ naturâ commune habet, potest esse mala ; sed quatenus nobis mala est, eatenus est nobis contraria.''

'''Demonstratio :''' Id malum vocamus, quod est causa Tristitiae (per [[#p8|Prop. 8 hujus]]), hoc est (per ejus Def., quam vide in [[Ethica - Pars III#p11s|Schol. Prop. 11 Part. III]]), quod nostram agendi potentiam minuit, vel coërcet. Si igitur res aliqua per id, quod nobiscum habet commune, nobis esset mala, posset ergo res id ipsum, quod nobiscum commune habet, minuere, vel coërcere, quod (per [[Ethica - Pars III#p4|Prop. 4 Part. III]]) est absurdum. Nulla igitur res per id, quod nobiscum commune habet, potest nobis esse mala ; sed contrà quatenus mala est, hoc est (ut jam jam ostendimus), quatenus nostram agendi potentiam minuere, vel coërcere potest, eatenus (per [[Ethica - Pars III#p5|Prop. 5 Part. III]]) nobis est contraria. Q.E.D.

<span id="p31"></span>

== Propositio 31 ==

''Quatenus res aliqua cum nostrâ naturâ convenit, eatenus necessariò bona est.''

'''Demonstratio :''' Quatenus enim res aliqua cum nostrâ naturâ convenit, non potest (per [[#p30|Prop. praeced.]]) esse mala. Erit ergo necessariò vel bona, vel indifferens. Si hoc ponatur, nempe, quod neque bona sit, neque mala, nihil ergo (per Ax. 3 hujus <ref><small>Les ''Opera posthuma'' portent bien cette référence à un axiome 3 qui n'existe pas dans la Partie IV. D'autres éditeurs ou traducteurs choisissent de lire « per [[#a|Axioma hujus]] », « per [[#d1|Def. 1 hujus]] » (Vloten-Land, Appuhn, Misrahi), « per [[#d2|Def. 2 et 3 hujus]] » (Saisset) ou « per [[Ethica - Pars I#a3|Ax. 3 Part. I]] » (Schmidt et Auerbach). Gebhardt, qu'aucune de ces leçons ne semble satisfaire, préfère conserver cette référence, y voyant le signe que Spinoza aurait écrit primitivement trois axiomes et qu'il aurait oublié ici de se corriger. (N.d.E.)</small></ref>) ex ipsius naturâ sequetur, quod nostrae naturae conservationi inservit, hoc est (per Hypothesin), quod ipsius rei naturae conservationi inservit ; sed hoc est absurdum (per [[Ethica - Pars III#p6|Prop. 6 Part. III]]) ; erit ergo, quatenus cum nostrâ naturâ convenit, necessariò bona. Q.E.D.

<span id="p31c"></span>
'''Corollarium :''' Hinc sequitur, quòd res aliqua magis cum nostrâ naturâ convenit, eò nobis est utilior, seu magis bona, et contrà quò res aliqua nobis est utilior, eatenus cum nostrâ naturâ magis convenit. Nam quatenus cum nostrâ naturâ non convenit, erit necessariò à nostrâ naturâ diversa, vel eidem contraria. Si diversa, tum (per [[#p29|Prop. 29 hujus]]) neque bona, neque mala esse poterit ; si autem contraria, erit ergo etiam ei contraria, quae cum nostrâ naturâ convenit, hoc est (per [[#p30|Prop. praec.]]), contraria bono, seu mala. Nihil igitur, nisi quatenus cum nostrâ naturâ convenit, potest esse bonum, atque adeò, quò res aliqua magis cum nostrâ naturâ convenit, eò est utilior, et contrà. Q.E.D.

<span id="p32"></span>

== Propositio 32 ==

''Quatenus homines passionibus sunt obnoxii, non possunt eatenus dici, quod naturâ conveniunt.''

'''Demonstratio :''' Quae naturâ convenire dicuntur, potentiâ convenire intelliguntur (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]), non autem impotentiâ, seu negatione, et consequenter (vide [[Ethica - Pars III#p3s|Schol. Prop. 3 Part. III]]) neque etiam passione ; quare homines, quatenus passionibus sunt obnoxii, non possunt dici, quod naturâ conveniant. Q.E.D.

<span id="p32s"></span>
'''Scholium :''' Res etiam per se patet ; qui enim ait, album, et nigrum in eo solummodò convenire, quòd neutrum sit rubrum, is absolutè affirmat album, et nigrum nullâ in re convenire. Sic etiam si quis ait, lapidem, et hominem in hoc tantùm convenire, quòd uterque sit finitus, impotens, vel quòd ex necessitate suae naturae non existit, vel denique quòd à potentiâ causarum externarum indefinitè superatur, is omninò affirmat, lapidem, et hominem nullâ in re convenire ; quae enim in solâ negatione, sive in eo, quod non habent, conveniunt, ea reverâ nullâ in re conveniunt.

<span id="p33"></span>

== Propositio 33 ==

''Homines naturâ discrepare possunt, quatenus affectibus, qui passiones sunt, conflictantur, et eatenus etiam unus, idemque homo varius est, et inconstans.''

'''Demonstratio :''' Affectuum natura, seu essentia non potest per solam nostram essentiam, seu naturam explicari (per [[Ethica - Pars III#d1|Def. 1]] et [[Ethica - Pars III#d2|2 Part. III]]), sed potentiâ, hoc est (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]), naturâ causarum externarum, cum nostrâ comparatâ, definiri debet ; unde fit, ut uniuscujusque affectùs tot species dentur, quot sunt species objectorum, à quibus afficimur (vide [[Ethica - Pars III#p56|Prop. 56 Part. III]]), et ut homines ab uno, eodemque objecto diversimodè afficiantur (vide [[Ethica - Pars III#p51|Prop. 51 Part. III]]), atque eatenus naturâ discrepent, et denique ut unus, idemque homo (per eandem Prop. 51 Part. III) erga idem objectum diversimodè afficiatur, atque eatenus varius sit, etc. Q.E.D.

<span id="p34"></span>

== Propositio 34 ==

''Quatenus homines affectibus, qui passiones sunt, conflictantur, possunt invicem esse contrarii.''

'''Demonstratio :''' Homo ex. gr. Petrus potest esse causa, ut Paulus contristetur, propterea quòd aliquid habet simile rei, quam Paulus odit (per [[Ethica - Pars III#p16|Prop. 16 Part. III]]), vel propterea quòd Petrus solus re aliquâ potitur, quam ipse Paulus etiam amat (vide [[Ethica - Pars III#p32|Prop. 32 Part. III cum ejusdem Schol.]]), vel ob alias causas (harum praecipuas vide in [[Ethica - Pars III#p55s|Schol. Prop. 55 Part. III]]), atque adeò inde fiet (per [[Ethica - Pars III#ad7|Def. 7 Affect.]]), ut Paulus Petrum odio habeat, et consequenter facilè fiet (per [[Ethica - Pars III#p40|Prop. 40 Part. III cum ejus Schol.]]), ut Petrus Paulum contrà odio habeat, atque adeò (per [[Ethica - Pars III#p39|Prop. 39 Part. III]]) ut invicem malum inferre conentur, hoc est (per [[#p30|Prop. 30 hujus]]), ut invicem sint contrarii. At affectus Tristitiae semper passio est (per [[Ethica - Pars III#p59|Prop. 59 Part. III]]) ; ergo homines, quatenus conflictantur affectibus, qui passiones sunt, possunt invicem esse contrarii. Q.E.D.

<span id="p34s"></span>
'''Scholium :''' Dixi, quòd Paulus odio Petrum habeat, quia imaginatur, id eundem possidere, quod ipse Paulus etiam amat ; unde primâ fronte videtur sequi, quòd hi duo ex eo, quòd idem amant, et consequenter ex eo, quòd naturâ conveniunt, sibi invicem damno sint ; atque adeò, si hoc verum est, falsae essent [[#p30|Propositio 30]] et [[#p31|31 hujus Partis]]. Sed si rem aequâ lance examinare velimus, haec omnia convenire omninò videbimus. Nam hi duo non sunt invicem molesti, quatenus naturâ conveniunt, hoc est, quatenus uterque idem amat, sed quatenus ab invicem discrepant. Nam quatenus uterque idem amat, eo ipso utriusque amor fovetur (per [[Ethica - Pars III#p31|Prop. 31 Part. III]]), hoc est (per [[Ethica - Pars III#ad6|Def. 6 Affect.]]), eo ipso utriusque Laetitia fovetur. Quare longè abest, ut quatenus idem amant, et naturâ conveniunt, invicem molesti sint. Sed hujus rei causa, ut dixi, nulla alia est, quàm quia naturâ discrepare supponuntur. Supponimus namque Petrum ideam habere rei amatae jam possessae, et Paulum contrà ideam rei amatae amissae. Unde sit, ut hic Tristitiâ et ille contrà Laetitiâ afficiatur ; atque eatenus invicem contrarii sint. Et ad hunc modum ostendere facilè possumus reliquas odii causas ab hoc solo pendêre, quòd homines naturâ discrepant, et non ab eo, in quo conveniunt.

<span id="p35"></span>

== Propositio 35 ==

''Quatenus homines ex ductu rationis vivunt, eatenus tantùm naturâ semper necessariò conveniunt.''

'''Demonstratio :''' Quatenus homines affectibus, qui passiones sunt, conflictantur, possunt esse naturâ diversi (per [[#p33|Prop. 33 hujus]]), et invicem contrarii (per [[#p34|Prop. praec.]]). Sed eatenus homines tantùm agere dicuntur, quatenus ex ductu rationis vivunt (per [[Ethica - Pars III#p3|Prop. 3 Part. III]]), atque adeò quicquid ex humanâ naturâ, quatenus ratione definitur, sequitur, id (per [[Ethica - Pars III#d2|Def. 2 Part. III]]) per solam humanam naturam, tanquam per proximam suam causam, debet intelligi. Sed quia unusquisque ex suae naturae legibus id appetit, quod bonum, et id amovere conatur, quod malum esse judicat (per [[#p19|Prop. 19 hujus]]) ; et cùm praeterea id, quod ex dictamine rationis bonum, aut malum esse judicamus, necessariò bonum, aut malum sit (per [[Ethica - Pars II#p41|Prop. 41 Part. III]]). Ergo homines, quatenus ex ductu rationis vivunt, eatenus tantùm ea necessariò agunt, quae humanae naturae, et consequenter unicuique homini necessariò bona sunt, hoc est (per [[#p31c|Coroll. Prop. 31 hujus]]), quae cum naturâ uniuscujusque hominis conveniunt ; atque adeò homines etiam inter se, quatenus ex ductu rationis vivunt, necessariò semper conveniunt. Q.E.D.

<span id="p35c1"></span>
'''Corollarium 1 :''' Nihil singulare in rerum naturâ datur, quod homini sit utilius, quàm homo, qui ex ductu rationis vivit. Nam id homini utilissimum est, quod cum suâ naturâ maximè convenit (per [[#p31c|Coroll. Prop. 31 hujus]]), hoc est (ut per se notum), homo. At homo ex legibus suae naturae absolutè agit, quando ex ductu rationis vivit (per [[Ethica - Pars III#d2|Def. 2 Part. III]]), et eatenus tantùm cum naturâ alterius hominis necessariò semper convenit (per Prop. praec.) ; ergo homini nihil inter res singulares utilius datur, quàm homo. Q.E.D.

<span id="p35c2"></span>
'''Corollarium 2 :''' Cùm maximè unusquisque homo suum sibi utile quaerit, tum maximè homines sunt sibi invicem utiles. Nam quò magis unusquisque suum utile quaerit, et se conservare conatur, eò magis virtute praeditus est (per [[#p20|Prop. 20 hujus]]), sive quod idem est (per [[#d8|Def. 8 hujus]]), eò majore potentiâ praeditus est ad agendum ex suae naturae legibus, hoc est (per [[Ethica - Pars III#p3|Prop. 3 Part. III]]), ad vivendum ex ductu rationis. At homines tum maximè naturâ conveniunt, cùm ex ductu rationis vivunt (per Prop. praec.) ; ergo (per praec. Coroll.) tum maximè homines erunt sibi invicem utiles, cùm maximè unusquisque suum utile sibi quaerit. Q.E.D.

<span id="p35s"></span>
'''Scholium :''' Quae modò ostendimus, ipsa etiam experientia quotidie tot, tamque luculentis testimoniis testatur, ut omnibus ferè in ore sit : hominem homini Deum esse. Fit tamen rarò, ut homines ex ductu rationis vivant ; sed cum iis ità comparatum est, ut plerumque invidi, atque invicem molesti sint. At nihilominùs vitam solitariam vix transfingere queunt, ità ut plerisque illa definitio, quòd homo sit animal sociale, valdè arriserit ; et reverâ res ità se habet, ut ex hominum communi societate multò plura commoda oriantur, quàm damna. Rideant igitur, quantùm velint, res humanas Satyrici, easque detestentur Theologi, et laudent, quantùm possunt, Melancholici vitam incultam, et agrestem, hominesque contemnant, et admirentur bruta ; experientur tamen homines mutuo auxilio ea, quibus indigent, multò faciliùs sibi parare, et non nisi junctis viribus pericula, quae ubique imminent, vitare posse ; ut jam taceam, quòd multò praestabilius sit, et cognitione nostrâ magis dignum, hominum, quàm brutorum facta contemplari. Sed de his aliàs prolixiùs.

<span id="p36"></span>

== Propositio 36 ==

''Summum bonum eorum, qui virtutem sectantur, omnibus commune est, eoque omnes aequè gaudere possunt.''

'''Demonstratio :''' Ex virtute agere est ex ductu rationis agere (per [[#p24|Prop. 24 hujus]]), et quicquid ex ratione conamur agere, est intelligere (per [[#p26|Prop. 26 hujus]]), atque adeò (per [[#p28|Prop. 28 hujus]]) summum bonum eorum, qui virtutem sectantur, est Deum cognoscere, hoc est (per [[Ethica - Pars II#p47|Prop. 47 Part. II et ejusdem Schol.]]), bonum, quod omnibus hominibus commune est, et ab omnibus hominibus, quatenus ejusdem sunt naturae, possideri aequè potest. Q.E.D.

<span id="p36s"></span>
'''Scholium :''' Si quis autem roget, quid si summum bonum eorum, qui virtutem sectantur, non esset omnibus commune ? an non inde, ut suprà (vide [[#p34|Prop. 34 hujus]]) sequeretur, quòd homines, qui ex ductu rationis vivunt, hoc est (per [[#p35|Prop. 35 hujus]]), homines, quatenus naturâ conveniunt, essent invicem contrarii ? Is hoc sibi responsum habeat, non ex accidenti, sed ex ipsâ naturâ rationis oriri, ut hominis summum bonum omnibus sit commune, nimirùm, quia ex ipsâ humanâ essentiâ, quatenus ratione definitur, deducitur ; et quia homo nec esse, nec concipi posset, si potestatem non haberet gaudendi hoc summo bono. Pertinet namque (per [[Ethica - Pars II#p47|Prop. 47 Part. II]]) ad Mentis humanae essentiam, adaequatam habere cognitionem aeternae, et infinitae essentiae Dei.

<span id="p37"></span>

== Propositio 37 ==

''Bonum, quod unusquisque, qui sectatur virtutem, sibi appetit, reliquis hominibus etiam cupiet, et eo magis, quo majorem Dei habuerit cognitionem.''

'''Demonstratio :''' Homines, quatenus ex ductu rationis vivunt, sunt homini utilissimi (per [[#p35c1|Coroll. 1 Prop. 35 hujus]]), atque adeò (per [[#p19|Prop. 19 hujus]]) ex ductu rationis conabimur necessariò efficere, ut homines ex ductu rationis vivant. At bonum, quod unusquisque, qui ex rationis dictamine vivit, hoc est (per [[#p24|Prop. 24 hujus]]), qui virtutem sectatur, sibi appetit, est intelligere (per [[#p26|Prop. 26 hujus]]) ; ergo bonum, quod unusquisque, qui virtutem sectatur, sibi appetit, reliquis hominibus etiam cupiet. Deinde Cupiditas, quatenus ad Mentem refertur, est ipsa Mentis essentia (per [[Ethica - Pars III#ad1|1. Affect. Def.]]) ; Mentis autem essentia in cognitione consistit (per [[Ethica - Pars II#p11|Prop. 11 Part. II]]), quae Dei cognitionem involvit (per [[Ethica - Pars II#p47|Prop. 47 Part. II]]), et sine quâ (per [[Ethica - Pars I#p15|Prop. 15 Part. I]]) nec esse, nec concipi potest ; adeóque quò Mentis essentia majorem Dei cognitionem involvit, eò Cupiditas, quâ is, qui virtutem sectatur, bonum, quod sibi appetit, alteri cupit, etiam major erit. Q.E.D.

'''Aliter :''' Bonum, quod homo sibi appetit, et amat, constantiùs amabit, si viderit, alios idem amare (per [[Ethica - Pars III#p31|Prop. 31 Part. III]]) ; atque adeò (per [[Ethica - Pars III#p31c|Coroll. ejusdem Prop.]]) conabitur, ut reliqui idem ament ; et quia hoc bonum (per [[#p36|Prop. praec.]]), omnibus commune est, eoque omnes gaudere possunt, conabitur ergo (per eandem rationem), ut omnes eodem gaudeant, et (per [[Ethica - Pars III#p37|Prop. 37 Part. III]]) eò magis, quò hoc bono magis fruetur. Q.E.D.

<span id="p37s1"></span>
'''Scholium 1 :''' Qui ex solo affectu conatur, ut reliqui ament, quo ipse amat, et ut reliqui ex ipsius ingenio vivant, solo impetu agit, et ideò odiosus est, praecipuè iis, quibus alia placent, quique propterea etiam student, et eodem impetu conantur, ut reliqui contrà ex ipsorum ingenio vivant. Deinde quoniam summum, quod homines ex affectu appetunt, bonum saepe tale est, ut unus tantùm ejus possit esse compos, hinc fit, ut qui amant, mente sibi non constent, et dum laudes rei, quam amant, narrare gaudent, timeant credi. At qui reliquos conatur ratione ducere, non impetu, sed humaniter, et benignè agit, et sibi mente maximè constat. Porrò quicquid cupimus, et agimus, cujus causa sumus, quatenus Dei habemus ideam, sive quatenus Deum cognoscimus, ad ''Religionem'' refero. Cupiditatem autem bene faciendi, quae eo ingeneratur, quòd ex rationis ductu vivimus, ''Pietatem'' voco. Cupiditatem deinde, quâ homo, qui ex ductu rationis vivit, tenetur, ut reliquos sibi amicitiâ jungat, ''Honestatem'' voco, et id honestum, quod homines, qui ex ductu rationis vivunt, laudant, et id contrà turpe, quod conciliandae amicitiae repugnant. Praeter haec, civitatis etiam quaenam sint fundamenta ostendi. Differentia deinde inter veram virtutem, et impotentiam facilè ex suprà dictis percipitur ; nempe quòd vera virtus nihil aliudsit, quàm ex solo rationis ductu vivere ; atque adeò impotentia in hoc loco consistit, quòd homo à rebus, quae extra ipsum sunt, duci se patiatur, et ab iis ad ea agendum determinetur, quae rerum externarum communis constitutio, non autem ea, quae ipsa ipsius natura, in se solâ considerata, postulat. Atque haec illa sunt, quae in [[#p18s|Scholio Propositionis 18 hujus Partis]] demonstrare promisi, ex quibus apparet legem illam de non mactandis brutis, magis vanà superstitione, et muliebri misericordiâ, quàm sanâ ratione fundatam esse. Docet quidem ratio nostrum utile quaerendi, necessitudinem cum hominibus jungere, sed non cum brutis, aut rebus, quarum natura à naturâ humanâ est diversa ; sed idem jus, quod illa in nos habent, nos in ea habere. imò quia uniuscujusque jus virtute, seu potentiâ uniuscujusque definitur, longè majus homines in bruta, quàm haec in homines jus habent. Nec tamen nego bruta sentire? sed nego, quòd propterea non liceat nostrae utilitati consulere, et iisdem ad libitum uti, eadeóque tractare, prout nobis magis convenit ; quandoquidem nobiscum naturâ non conveniunt, et eorum affectûs ab affectibus humanis sunt naturâ diversi (vide [[Ethica - Pars III#p57s|Schol. Prop. 57 Part. III]]). Superest, ut explicem, quid justum, quid injustum, quid peccatum, et quid denique meritum sit. Sed de his seq. Scholium.

<span id="p37s2"></span>
'''Scholium 2 :''' In [[Ethica - Pars I#ap|Appendice Partis primae]] explicare promisi, quid laus, et vituperium, quid meritum, et peccatum, quid justum, et injustum sit. Laudem, et vituperium quod attinet, in [[Ethica - Pars III#p29s|Scholio Propositionis 29 Partis III]] explicui ; de reliquis autem hîc jam erit dicendi locus. Sed priùs pauca de statu hominis naturali, et civili dicenda sunt.

Existit unusquisque summo naturae jure, et consequenter summo naturae jure unusquisque ea agit, quae ex suae naturae necessitate sequuntur ; atque adeò summo naturae jure unusquisque judicat, quid bonum, quid malum sit, suaeque utilitati ex suo ingenio consulit (vide [[#p19|Prop. 19]] et [[#p20|20 hujus]]), seseque vindicat (vide [[Ethica - Pars III#p40c2|Coroll. 2 Prop. 40 Part. III]]), et id, quod amat, conservare, et id, quod odio habet, destruere conatur (vide [[Ethica - Pars III#p28|Prop. 28 Part. III]]). Quòd si homines ex ductu rationis viverent, potiretur unusquisque (per [[#p35c1|Coroll. 1 Prop. 35 hujus]]) hoc suo jure absque ullo alterius damno. Sed quia affectibus sunt obnoxii (per [[#p4c|Coroll. Prop. 4 hujus]]), qui potentiam, seu virtutem humanam longè superant (per [[#p6|Prop. 6 hujus]]), ideò saepe diversi trahuntur (per [[#p33|Prop. 33 hujus]]), atque sibi invicem sunt contrarii (per [[#p34|Prop. 34 hujus]]), mutuo dum auxilio indigent (per [[#p35s|Schol. Prop. 35 hujus]]). Ut igitur homines concorditer vivere, et sibi auxilio esse possint, necesse est, ut jure suo naturali cedant, et se invicem securos reddant, se nihil acturos, quod possit in alterius damnum cedere. Quâ autem ratione hoc fieri possit, ut scilicet homines, qui affectibus necessariò sunt obnoxii (per [[#p4c|Coroll. Prop. 4 hujus]]), atque inconstantes, et varii (per [[#p33|Prop. 33 hujus]]), possint se invicem securos reddere, et fidem invicem habere, patet ex [[#p7|Propositione 7 hujus Partis]] et [[Ethica - Pars III#p39|Propositione 39 Partis III]]. Nempe quòd nullus affectus coërciri potest, nisi affectu fortiore, et contrario affectui coërcendo, et quòd unusquisque ab inferendo damno abstinet timore majoris damni. Hâc igitur lege Societas firmari poterit, si modò ipsa sibi vindicet jus, quod unusquisque habet, sese vindicandi, et de bono, et malo judicandi, quaeque adeò potestatem habeat communem vivendi rationem praescribendi, legesque ferendi, easque non ratione, quae affectûs coërcere nequit (per [[#p17s|Schol. Prop. 17 hujus]]), sed minis firmandi. Haec autem Societas, legibus, et potestate sese conservandi firmata, ''Civitas'' appellatur, et, qui ipsius jure defenduntur, ''Cives'' ; ex quibus facilè intelligimus, nihil in statu naturali dari, quod ex omnium consensu bonum, aut malum sit ; quandoquidem unusquisque, qui in statu est naturali, suae tantummodò utilitari consulit, et ex suo ingenio, et quatenus suae utilitatis tantùm habet rationem, quid bonum, quidve malum sit, decernit, et nemini, nihil sibi soli, obtemperare lege ullâ tenetur ; atque adeò in statu naturali peccatum concipi nequit. At quidem in statu civili, ubi et communi consensu decernitur, quid bonum, quive malum sit, et unusquisque civitati obtemperare tenetur. Est itaque peccatum nihil aliud, quàm inobedentia, quae propterea solo civitatis jure punitur, et contrà obedentia civi meritum ducitur, quia eo ipso dignus judicatur, qui civitatis commodis gaudeat. Deinde in statu naturali nemo ex communi consensu alicujus rei est Dominus, nec in Naturâ aliquid datur, quod possit dici hujus hominis esse, et non illius ; sed omnia omnium sunt ; ac proinde in statu naturali nulla potest concipi voluntas unicuique suum tribuendi, aut alicui id, quod ejus sit, eripiendi, hoc est, in statu naturli nihil sit, quod justum, aut injustum possit dici ; at quidem in statu civili, ubi ex communi consensu decernitur, quid hujus, quidve illius sit. Ex quibus apparet, justum, et injustum, peccatum, et meritum notiones esse extrinsecas, non autem attributa, quae Mentis naturam explicent. Sed de his satis.

<span id="p38"></span>

== Propositio 38 ==

''Id, quod Corpus humanum ità disponit, ut pluribus modis possit affici, vel quod idem aptum reddit ad Corpora externa pluribus modis afficiendum, homini est utile ; et eo utilius, quo Corpus ab eo aptius redditur, ut pluribus modis afficiatur, aliaque corpora afficiat, et contrà id noxium est, quod Corpus ad haec minùs aptum reddit.''

'''Demonstratio :''' Quo Corpus ad haec aptius redditur, eo Mens aptior ad percipiendum redditur (per [[Ethica - Pars II#p14|Prop. 14 Part. II]]) ; adeóque id, quod Corpus hâc ratione disponit, aptumque ad haec reddit, est necessariò bonum, seu utile (per [[#p26|Prop. 26]] et [[#p27|27 hujus]]), et eo utilius, quo Corpus ad haec aptius potest reddere, et contrà (per eandem [[Ethica - Pars II#p14|Prop. 14 Part. II]] inversam, et [[#p26|Prop. 26]] et [[#p27|27 hujus]]) noxium, si Corpus ad haec minùs aptum reddat. Q.E.D.

<span id="p39"></span>

== Propositio 39 ==

''Quae efficiunt, ut motûs, et quietis ratio, quam Corporis humani partes ad invicem habent, conservetur, bona sunt ; et ea contrà mala, quae efficiunt, ut Corporis humani partes aliam ad invicem motûs, et quietis habeant rationem.''

'''Demonstratio :''' Corpus humanum indiget, ut conservetur, plurimis aliis corporibus (per [[Ethica - Pars II#ps4|Postul. 4 Part. II]]). At id, quod formam humani Corporis constituit, in hoc consistit, quòd ejus partes motûs suos certâ quâdam ratione sibi invicem communicent (per [[Ethica - Pars II#p13d|Def. ante Lem. 4, quam vide post Prop. 13 Part. II]]). Ergo quae efficiunt, ut motûs, et quietis ratio, quam Corporis humani partes ad invicem habent, conservetur, eadem humani Corporis formam conservant, et consequenter efficiunt (per [[Ethica - Pars II#ps3|Postul. 3]] et [[Ethica - Pars II#ps6|6 Part. II]]), ut Corpus humanum multis modis affici, et ut idem corpora externa multis modis afficere possit ; adeóque (per [[#p38|Prop. praec.]]) bona sunt. Deinde, quae efficiunt, ut Corporis humani partes aliam motûs, et quietis rationem obtineant, eadem (per [[Ethica - Pars II#p13d|eandem Def. Part. II]]) efficiunt, ut Corpus humanum aliam formam induat, hoc est (ut per se notum, et in [[#prf|fine praefationis, hujus Partis]] monuimus), ut Corpus humanum destruatur, et consequenter ut omninò ineptum reddatur, ne possit pluribus modis affici, ac proinde (per [[#p38|Prop. praec.]]) mala sunt. Q.E.D.

<span id="p39s"></span>
'''Scholium :''' Quantum haec Menti obesse, vel prodesse possunt, in Quintâ Parte explicabitur. Sed hîc notandum, quòd Corpus tum mortem obire intelligam, quando ejus partes ità disponuntur, ut aliam motûs, et quietis rationem ad invicem obtineant. Nam negare non audeo Corpus humanum, retentâ sanguinis circulatione, et aliis, propter quae Corpus vivere existimatur, posse nihilominùs in aliam naturam à suâ prorsùs diversam mutari. Nam nulla ratio me cogit, ut statuam Corpus non mori, nisi mutetur in cadaver ; quin ipsa experientia aliud suadere videtur. Fit namque aliquando, ut homo tales patiatur mutationes, ut non facilè eundem illum esse dixerim, ut de quodam Hispano Poëtâ narrare audivi, qui morbo correptus suerat, et quamvis ex eo convaluerit, mansit tamen praeteritae suae vitae tam oblitus, ut Fabulas, et Tragoedias, quas fecerat, suas non crediderit esse, et sanè pro infante adulto haberi potuisset, si vernaculae etiam linguae fuisset oblitus. Et si hoc incredibile videtur, quid de infantibus dicemus ? Quorum naturam homo provectae aetatis à suâ tam diversam esse credit, ut persuaderi non posset, se unquam infantem fuisse, nisi ex aliis de se conjecturam faceret. Sed ne superstitiosis materiam suppeditem movendi novas quaestiones, malo haec in medio relinquere.

<span id="p40"></span>

== Propositio 40 ==

''Quae ad hominum communem Societatem conducunt, sive quae efficiunt, ut homines concorditer vivant, utilia sunt ; et illa contrà mala, quae discordiam in Civitatem inducunt.''

'''Demonstratio :''' Nam quae efficiunt, ut homines concorditer vivant, simul efficiunt, ut ex ductu rationis vivant (per [[#p35|Prop. 35 hujus]]), atque adeò (per [[#p26|Prop 26]] et [[#p27|27 hujus]]) bona sunt, et (per eandem rationem) illa contrà mala sunt, quae discordias concitant. Q.E.D.

<span id="p41"></span>

== Propositio 41 ==

''Laetitia directè mala non est, sed bona ; Tristitia autem contrà directè est mala.''

'''Demonstratio :''' Laetitia (per [[Ethica - Pars III#p11|Prop. 11 Part. III cum ejusdem Schol.]]) est affectus, quo corporis agendi potentia augetur, vel juvatur ; Tristitia autem contrà est affectus, quo corporis agendi potentia minuitur, vel coërcetur ; adeóque (per [[#p38|Prop. 38 hujus]]) Laetitia directè bona est, etc. Q.E.D.

<span id="p42"></span>

== Propositio 42 ==

''Hilaritas excessum habere nequit, sed semper bona est, et contrà Melancholia semper mala.''

'''Demonstratio :''' Hilaritas (vide ejus Def. in [[Ethica - Pars III#p11s|Schol. Prop. 11 Part. III]]) est Laetitia, quae, quatenus ad Corpus refertur, in hoc consistit, quòd Corporis omnes partes pariter sint affectae, hoc est (per [[Ethica - Pars III#p11|Prop. 11 Part. III]]) quòd Corporis agendi potentia augetur, vel juvatur, ità ut omnes ejus partes eandem ad invicem motûs, et quietis rationem obtineant ;  atque adeò (per [[#p39|Prop. 39 hujus]]) Hilaritas semper est bona, nec excessum habere potest. At Melancholia (cujus etiam Def. vide in [[Ethica - Pars III#p11s|eodem Schol. Prop. 11 Part. III]]) est Tristitia, quae, quatenus ad Corpus refertur, in hoc consistit, quòd Corporis agendi potentia absolutè minuitur, vel coërcetur ; adeóque (per [[#p38|Prop. 38 hujus]]) semper est mala. Q.E.D.

<span id="p43"></span>

== Propositio 43 ==

''Titillatio excessum habere potest, et mala esse ; Dolor autem eatenus potest esse bonus, quatenus Titillatio, seu Laetitia est mala.''

'''Demonstratio :''' Titillatio est Laetitia, quae, quatenus ad Corpus refertur, in hoc consistit, quòd una, vel aliquot ejus partes prae reliquis afficiuntur (vide ejus Def. in [[Ethica - Pars III#p11s|Schol. Prop. 11 Part. III]]), cujus affectûs potentia tanta esse potest, ut reliquas Corporis actiones superet (per [[#p6|Prop. 6 hujus]]),  eique pertinaciter adhaereat, atque adeò impediat, quominùs Corpus aptum sit, ut plurimis aliis modis afficiatur, adeóque (per [[#p38|Prop. 38 hujus]]) mala esse potest. Deinde Dolor, qui contrà Tristitia est, in se solo consideratus, non potest esse bonus (per [[#p41|Prop. 41 hujus]]). Verùm quia ejus vis, et incrementum definitur potentiâ causae externae cum nostrâ comparatâ (per [[#p5|Prop. 5 hujus]]), possumus ergo hujus affectûs infinitos virium concipere gradûs, et modos (per [[#p3|Prop. 3 hujus]]) ; atque adeò eundem talem concipere, qui Titillationem possit coërcere, ut excessum non habeat, et eatenus (per primam partem Prop. hujus) efficere, ne corpus minùs aptum reddatur, ac proinde eatenus erit bonus. Q.E.D.

<span id="p44"></span>

== Propositio 44 ==

''Amor, et Cupiditas excessum habere possunt.''

'''Demonstratio :''' Amor est Laetitia (per [[Ethica - Pars III#ad6|Def. 6 Affect.]]), concomitante ideâ causae externae : Titillatio igitur (per [[Ethica - Pars III#p11s|Schol. Prop. 11 Part. III]]), concomitante ideâ causae externae Amor est ; atque adeò Amor (per [[#p43|Prop. praec.]]) excessum habere potest. Deinde Cupiditas eò est major, quo affectus, ex quo oritur, major est (per [[Ethica - Pars III#p37|Prop. 37 Part. III]]). Quare ut affectus (per Prop. 6 hujus) reliquas hominis actiones superare potest, sic etiam Cupiditas, quae ex eodem affectu oritur, reliquas Cupiditates superare, ac proinde eundem excessum habere poterit, quem in [[#p43|praecedenti Propositione]] Titillationem habere ostendimus. Q.E.D.

<span id="p44s"></span>
'''Scholium :''' Hilaritas, quam bonam esse dixi, concipitur faciliùs, quàm observatur. Nam affectûs, quibus quotidie conflictamur, referuntur plerumque ad aliquam Corporis partem, quae prae reliquis afficitur, ac proinde affectûs ut plurimum excessum habent, et Mentem in solâ unius objecti contemplatione ità detinent, ut de aliis cogitare nequeat ; et quamvis homines pluribus affectibus obnoxii sint, atque adeò rari reperiantur, qui semper uno, eodemque affectu conflictentur, non desunt tamen, quibus unus, idemque affectus pertinaciter adhaereat. Videmus enim homines aliquando ab uno objecto ità affici, ut quamvis praesens non sit, ipum tamen coram habere credant, quod quando homini non dormienti accidit, eundem delirare dicimus, vel insanire ; nec minûs insanire creduntur, qui Amore ardent, quique noctes, atque dies solam amasiam, vel meretricem somniant, qui risum movere solent. At cùm avarus de nullâ aliâ re, quàm de lucro, vel de nummis cogitet, et ambitiosus de gloriâ, etc. hi non creduntur delirare, quia molesti solent esse, et Odio digni aestimantur. Sed reverâ Avaritia, Ambitio, Libido, etc. delirii species sunt, quamvis inter morbos non numerentur.

<span id="p45"></span>

== Propositio 45 ==

''Odium nunquam potest esse bonum.''

'''Demonstratio :''' Hominem, quem odimus, destruere conamur (per [[Ethica - Pars III#p39|Prop. 39 Part. III]]), hoc est (per [[#p37|Prop. 37 hujus]]), aliquid conamur, quod malum est. Ergo etc. Q.E.D.

<span id="p45s"></span>
'''Scholium :''' Nota, me hîc, et in seqq. per Odium illud tantùm intelligere, quod est erga homines.

<span id="p45c1"></span>
'''Corollarium 1 :''' Invidia, Irrisio, Contemptus, Ira, Vindicta, et reliqui affectûs, qui ad Odium referuntur, vel ex eodem oriuntur, mali sunt, quod etiam ex Prop. 39 P. III et Prop. 37 hujus patet.

<span id="p45c2"></span>
'''Corollarium 2 :''' Quicquid ex eo, quòd odio affecti sumus, appetimus, turpe, et in Civitate injustum est. Quod etiam patet ex [[Ethica - Pars III#p39|Prop. 39 Part. III]] et ex Definitione turpis, et injusti, quas vide in [[#p37s1|Schol. Prop. 37 hujus]].

<span id="p45c2s"></span>
'''Scholium :''' Inter Irrisionem (quam in 1. Coroll. malam esse dixi), et risum magnam agnosco differentiam. Nam risus, ut et jocus mera est Laetitia ; adeóque, modo excessum non habeat, per se bonus est (per [[#p41|Prop. 41 hujus]]). Nihil profectò nisi torva, et tristis superstitio delectari prohibet. Nam qui magis decet famem, et sitim extinguere, quàm melancholiam expellere ? Mea haec est ratio, et sic animum induxi meum. Nullum numen, nec alius, nisi invidus, meâ impotentiâ, et incommodo delectatur, nec nobis lacrimas, singultûs, metum, et alia hujusmodi, quae animi impotentis sunt signa, virtuti ducit? sed contrà, quo majori Laetitiâ afficimur, eo ad majorem perfectionem transimus, hoc est, eo nos magis de naturâ divinâ participare necesse est. Rebus itaque uti, et iis, quantum fieri potest, delectari (non quidem ad nauseam usque, nam hoc delctari non est) viri est sapientis. Viri, inquam, sapientis est, moderato, et suavi cibo, et potu se reficere, et recreare, ut et odoribus, plantarum virentium amaenitate, ornatu, musicâ, ludis exercitatoris, theatris, et aliis hujusmodi, quibus unusquique absque ullo alterius damno uti potest. Corpus namque humanum ex plurimis diversae naturae partibus componitur, quae continuò novo alimanto indigent, et vario, ut totum Corpus ad omnia, quae ex ipsius naturâ sequi possunt, aequè aptum sit, et consequenter ut Mens etiam aequè apta sit ad plura simul intelligendum. Hoc itaque vivendi institutum et cum nostris principiis, et cum communi praxi optimè convenit? quare, si quae alia, haec vivendi ratio optima est, et omnibus modis commendanda, nec opus est, de his clariùs, neque prolixiùs agere.

<span id="p46"></span>

== Propositio 46 ==

''Qui ex ductu rationis vivit, quantum potest, conatur alterius in ipsum Odium, Iram, Contemptum, etc. Amore contrà, sive Generositate compensare.''

'''Demonstratio :''' Omnes Odii affectûs mali sunt (per [[#p45c1|Coroll. 1 praec. Prop.]]) ; adeóque, qui ex ductu rationis vivit, quantùm potest, conabitur efficere, ne Odii affectibus conflictetur (per [[#p19|Prop. 19 hujus]]), et consequenter (per [[#p37|Prop. 37 hujus]]) conabitur, ne etiam alius eosdem patiatur affectûs. At Odium Odio reciproco augetur, et Amore contrà extingui potest (per [[Ethica - Pars III#p43|Prop. 43 Part. III]]), ità ùt Odium in Amorem transeat (per [[Ethica - Pars III#p44|Prop. 44 Part. III]]). Ergo qui ex ductu rationis vivit, alterius Odium etc. Amore contrà compensare conabitur, hoc est, Generositate (cujus Def. vide in [[Ethica - Pars III#p59s|Schol. Prop. 59 Part. III]]). Q.E.D.

<span id="p46s"></span>
'''Scholium :''' Qui injurias reciproco Odio vindicare vult, miserè profectò vivit. At qui contrà studet Odium Amore expugnare, ille sanè laetus, et securè pugnat ; aequè facilè pluribus hominibus, ac uni resistit, et fortunae auxilio quàm minimè indiget. Quos verò vincit, ii laeti cedunt, non quidem ex defectu, sed ex incremento virium ; quae omnia adeò clarè ex solis Amoris, et intellectûs definitionibus sequuntur, ut opus non sit eadem sigillatim demonstrare.

<span id="p47"></span>

== Propositio 47 ==

''Spei, et Metûs affectûs non possunt esse per se boni.''

'''Demonstratio :''' Spei, et Metûs affectûs sine Tristitiâ non dantur. Nam Metus est (per [[Ethica - Pars III#ad13|13. Affect. Def.]]) Tristitia ; et Spes (vide [[Ethica - Pars III#ad12|Explicationem 12 et 13 Affect. Def.]]) non datur sine Metu, ac proinde (per [[#p41|Prop. 41 hujus]]) hi affectûs non possunt esse per se boni, sed tantùm quatenus Laetitiae excessum coërcere possunt (per [[#p43|Prop. 43 hujus]]). Q.E.D.

<span id="p47s"></span>
'''Scholium :''' Huc accedit, quòd hi affectûs cognitionis defectum, et Mentis impotentiam indicant ; et hâc de causâ etiam Securitas, Desperatio, Gaudium, et Conscientiae morsus animi impotentis sunt signa. Nam, quamvis Securitas, et Gaudium affectûs sint Laetitiae, Tristitiam tamen eosdem praecessisse supponunt, nempe Spem, et Metum. Quò itaque magis ex ductu rationis vivere conamur, eò magis Spe minùs pendêre, et Metu nosmet liberare, et fortunae, quantùm possumus, imperare conamur, nostrasque actiones certo rationis consilio dirigere.

<span id="p48"></span>

== Propositio 48 ==

''Affectûs Existimationis, et Despectûs semper mali sunt.''

'''Demonstratio :''' Hi enim affectûs (per [[Ethica - Pars III#ad21|21.]] et [[Ethica - Pars III#ad22|22. Affect. Def.]]) rationi repugnant ; adeóque (per [[#p26|Prop. 26]] et [[#p27|27 hujus]]) mali sunt. Q.E.D.

<span id="p49"></span>

== Propositio 49 ==

''Existimatio facilè hominem, qui existimatur, superbum reddit.''

'''Demonstratio :''' Si videmus, aliquem de nobis plùs justo prae amore sentire, facilè gloriabimur (per [[Ethica - Pars III#p41s|Schol. Prop. 41 Part. III]]), sive Laetitiâ afficiemur (per [[Ethica - Pars III#ad30|30. Affect. Def.]]) ; et id boni, quod de nobis praedicari audimus, facilè credemus (per [[Ethica - Pars III#p25|Prop. 25 Part. III]]) ; atque adeò de nobis prae amore nostri plùs justo sentiemus, hoc est (per [[Ethica - Pars III#ad28|Def.  28 Affect.]]), facilè superbiemus. Q.E.D.

<span id="p50"></span>

== Propositio 50 ==

''Commiseratio in homine, qui ex ductu rationis vivit, per se mala, et inutilis est.''

'''Demonstratio :''' Commiseratio enim (per [[Ethica - Pars III#ad18|18. Affect. Def.]]) Tristitia est ; ac proinde (per [[#p41|Prop. 41 hujus]]) per se mala ; bonum autem, quod ex eâ sequitur, quòd scilicet hominem, cujus non miseret, à miseriâ liberare conamur (per [[Ethica - Pars III#p27c3|Coroll. 3 Prop. 27 Part. III]]), ex solo rationis dictamine facere cupimus (per [[#p37|Prop. 37 hujus]]), nec nisi ex solo rationis dictamine aliquid, quod certò scimus bonum esse, agere possumus (per [[#p27|Prop. 27 hujus]]) ; atque adeò commiseratio in homine, qui ex ductu rationis vivit, per se mala est, et inutile. Q.E.D.

<span id="p50c"></span>
'''Corollarium :''' Hinc sequitur, quod homo, qui ex dictamine rationis vivit, conatur, quantùm potest, efficere, ne commiseratione tangatur.

<span id="p50s"></span>
'''Scholium :''' Qui rectè novit omnia ex naturae divinae necessitate sequi, et secundùm aeternas naturae leges, et regulas fieri, is sanè nihil reperiet, quod Odio, Risu, aut Contemptu dignum sit, nec cujusquam miserebitur ; sed, quantùm humana fert virtus, conabitur bene agere, ut ajunt, et laetari. Huc accedit, quod is, qui Commiserationis affectu facilè tangitur, et alterius miseriâ, vel lacrimis movetur, saepe aliquid agit, cujus postea ipsum poenitet ; tam quia ex affectu nihil agimus, quod certò scimus bonum esse, quàm quia facilè falsis lacrimis decipimur. Atque hîc expressè loquor de homine, qui ex ductu rationis vivit. Nam, qui nec ratione, nec commiseratione movetur, ut aliis auxilio sit, is rectè inhumanus appellatur. Nam (per [[Ethica - Pars III#p27|Prop. 27 Part. III]]) homini dissimilis esse videtur.

== Propositio 51 ==

''Favor rationi non repugnat ; sed cum eâdem convenire, et ab eâdem oriri potest.''

'''Demonstratio :''' Est enim Favor Amor erga illum, qui alteri benefecit (per [[Ethica - Pars III#ad19|19. Affect. Def.]]), atque adeò ad Mentem referri potest, quatenus haec agere dicitur (per [[Ethica - Pars III#p59|Prop. 59 Part. III]]), hoc est (per [[Ethica - Pars III#p3|Prop. 3 Part. III]]), quatenus intelligit, ac proinde cum ratione convenit, etc. Q.E.D.

'''Aliter :''' Qui ex ductu rationis vivit, bonum, quod sibi appetit, alteri etiam cupit (per [[#p37|Prop. 37 hujus]]) ; quare ex eo, quòd ipse aliquem videt alteri benefacere, ipsius benefaciendi conatus juvatur, hoc est (per [[Ethica - Pars III#p11s|Schol. Prop. 11 Part. III]]), laetabitur, idque (ex Hypothesi) concomitante ideâ illius, qui alteri benefecit, ac proinde (per [[Ethica - Pars III#ad19|19. Affect. Def.]]) ei favet. Q.E.D.

<span id="p51s"></span>
'''Scholium :''' Indignatio, prout ipsa à nobis definitur (vide [[Ethica - Pars III#ad20|20. Affect. Def.]]), est necessariò mala (per [[Ethica - Pars III#p45|Prop. 45 hujus]]) ; sed notandum, quòd quando summa potestas desiderio, quo tenetur, tutandae pacis civem punit, qui alteri injuriam fecit, eandem civi indignari non dico, quia non Odio percita ad perdendum civem, sed pietate mota eundem punit.

<span id="p52"></span>

== Propositio 52 ==

''Acquiescentia in se ipso ex ratione oriri potest, et ea sola acquiescentia, quae ex ratione oritur, summa est, quae potest dari.''

'''Demonstratio :''' Acquiescentia in se ipso est Laetitia orta ex eo, quòd homo se ipsum, suamque agendi potentiam contemplatur (per [[Ethica - Pars III#ad25|25. Affect. Def.]]). At vera hominis agendi potentia, seu virtus est ipsa ratio (per [[Ethica - Pars III#p3|Prop. 3 Part. III]]), quam homo clarè, et distinctè contemplatur (per [[Ethica - Pars II#p40|Prop. 40]] et [[Ethica - Pars II#p43|Prop. 43 Part. II]]). Ergo acquiescentia in se ipso ex ratione oritur. Deinde nihil homo, dum se ipsum contemplatur, clarè et distinctè, sive adaequatè percipit, nisi ea, quae ex ipsius agendi potentiâ sequuntur (per [[Ethica - Pars III#d2|Def. 2 Part. III]]), hoc est (per [[Ethica - Pars III#p3|Prop. 3 Part. III]]), quae ex ipsius intelligendi potentiâ sequuntur ; adeóque ex solâ hâc contemplatione summa, quae dari potest, acquiescentia oritur. Q.E.D.

<span id="p52s"></span>
'''Scholium :''' Est reverâ Acquiescentia in se ipso summum, quod sperare possumus. Nam (ut [[#p25|Prop. 25 hujus]] ostendimus) nemo suum esse alicujus finis causâ conservare conatur, et quia haec Acquiescentia magis magisque fovetur, et corroboratur laudibus (per [[Ethica - Pars III#p53c|Coroll. Prop. 53 Part. III]]), et contrà (per [[Ethica - Pars III#p55c1|Coroll. Prop. 55 Part. III]]) vituperio magis magisque turbatur ; ideo gloriâ maximè ducimur, et vitam cum probro vix ferre possumus.

<span id="p53"></span>

== Propositio 53 ==

''Humilitas virtus non est, sive ex ratione non oritur.''

'''Demonstratio :''' Humilitas est Tristitia, quae ex eo oritur, quòd homo suam impotentiam contemplatur (per [[Ethica - Pars III#ad26|26. Affect. Def.]]). Quatenus autem homo se ipsum verâ ratione cognoscit, eatenus suam essentiam intelligere supponitur, hoc est (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7 Part. III]]), suam potentiam. Quare si homo, dum se ipsum contemplatur, aliquam suam impotentiam percipit, id non ex eo est, quòd se intelligit, sed (ut [[Ethica - Pars III#p55|Prop. 55 Part. III]] ostendimus) ex eo, quòd ipsius agendi potentia coërcetur. Quod si supponamus, hominem suam impotentiam concipere ex eo, quòd aliquid se potentius intelligit, cujus cognitione suam agendi potentiam determinat, tum nihil aliud concipimus, quàm quòd homo se ipsum distinctè intelligit, sive (per [[#p26|Prop. 26 hujus]]) quòd ipsius agendi potentia juvatur. Quare Humilitas, seu Tristitia, quae ex eo oritur, quod homo suam impotentiam contemplatur, non ex verâ contemplatione, seu ratione oritur, nec virtus, sed passio est. Q.E.D.

<span id="p54"></span>

== Propositio 54 ==

''Pœnitentia virtus non est, sive ex ratione non oritur ; sed is, quem facti pœnitet, bis miser, seu impotens est.''

'''Demonstratio :''' Hujus prima pars demonstratur, ut praeced. Propositio. Secunda autem ex solâ hujus affectûs Definitione (vide [[Ethica - Pars III#ad27|27. Affect. Def.]]) patet. Nam primò pravâ Cupiditate, dein Tristitiâ vinci se patitur.

<span id="p54s"></span>
'''Scholium :''' Quia homines rarò ex dictamine rationis vivunt, ideò hi duo affectûs, nempe Humilitas, et Poenitentia, et praeter hos Spes, et Metus plus utilitatis, quàm damni afferunt ; atque adeò, quandoquidem peccandum est, in istam partem potiùs peccandum. Nam, si homines animo impotentes aequè omnes superbirent, nullius rei ipsos puderet, nec ipsi quicquam metuerent, quî vinculis conjungi, constringique possent ? Terret vulgus, nisi metuat ; quare non mirum, quòd Prophetae, qui non paucorum, sed communi utilitati consuluerunt, tantopere Humilitatem, Poenitentiam, et Reverentiam commendaverint. Et reverâ, qui hisce affectibus sunt obnoxii, multò faciliùs, quàm alii, duci possunt, ut tandem ex ductu rationis vivant, hoc est, ut liberi sint, et beatorum vitâ fruantur.

<span id="p55"></span>

== Propositio 55 ==

''Maxima Superbia, vel Abjectio est maxima sui ignorantia.''

'''Demonstratio :''' Patet ex [[Ethica - Pars III#ad28|Def. 28]] et [[Ethica - Pars III#ad29|29 Affect.]]

<span id="p56"></span>

== Propositio 56 ==

''Maxima Superbia, vel Abjectio maximam animi impotentiam indicat.''

'''Demonstratio :''' Primum virtutis fundamentum est suum esse conservare (per [[#p22c|Coroll. Prop. 22 hujus]]), idque ex ductu rationis (per [[#p24|Prop. 24 hujus]]). Qui igitur se ipsum ignorat, omnium virtutum fundamentum, et consequenter omnes virtutes ignorat. Deinde ex virtute agere nihil aliud est, quàm ex ductu rationis agere (per [[#p24|Prop. 24 hujus]]), et qui ex ductu rationis agit, scire necessariò debet se ex ductu rationis agere (per [[Ethica - Pars II#p43|Prop. 43 Part. II]]) ; qui itaque se ipsum, et consequenter (ut jam ostendimus) omnes virtutes maximè ignorat, is minimè ex virtute agit, hoc est (ut ex [[#d8|Def. 8 hujus]] patet), maximè animo est impotens ; atque adeò (per [[#p40|Prop. praec.]]) maxima superbia, vel abjectio maximam animi impotentiam indicat. Q.E.D.

<span id="p56c"></span>
'''Corollarium :''' Hinc clarissimè sequitur, superbos, et abjectos maximè affectibus esse obnoxios.

<span id="p56s"></span>
'''Scholium :''' Abjectio tamen faciliùs corrigi potest, quàm superbia, quandoquidem haec Laetitiae, illa autem Tristitiae est affectus ; atque adeò (per [[#p18|Prop. 18 hujus]]) haec illâ fortior est.

<span id="p57"></span>

== Propositio 57 ==

''Superbus parasitorum, seu adulatorum praesentiam amat, generosorum autem odit.''

'''Demonstratio :''' Superbia est Laetitia orta ex eo, quòd homo de se plùs justo sentit (per [[Ethica - Pars III#ad28|Def. 28]] et [[Ethica - Pars III#ad6|6. Affect.]]), quam opinionem homo superbus, quantùm potest, fovere conabitur (vide [[Ethica - Pars III#p13s|Schol. Prop. 13 Part. III]]) ; adeóque superbi, parasitorum, vel adulatorum (horum Definitiones omisi, quia nimis noti sunt) praesentiam amabunt, et generosorum, qui de ipsis, ut par est, sentiunt fugient. Q.E.D.

<span id="p57s"></span>
'''Scholium :''' Nimis longum foret, hîc omnia Superbiae mala enumerare, quandoquidem omnibus affectibus obnoxii sunt superbi ; sed nullis minûs, quàm affectibus Amoris, et Misericordiae. Sed hîc minimè tacendum est, quòd ille etiam superbus vocetur, qui de reliquis minùs justo sentit, atque adeò hoc sensu Superbia definienda est, quòd sit Laetitia orta ex falsâ opinione, quòd homo se supra reliquos esse putat. Et Abjectio huic Superbiae contraria definienda esset Tristitia orta ex falsâ opinione, quòd homo se infra reliquos esse credit. At hoc posito facilè concipimus, superbum necessariò esse invidum (vide [[Ethica - Pars III#p55s|Schol. Prop. 55 Part. III]]), et eos maximè odio habere, qui maximè ob virtutes laudantur, nec facilè eorum Odium Amore, aut beneficio vinci (vide [[Ethica - Pars III#p41s|Schol. Prop. 41 Part. III]]), et eorum tantummodò praesentiâ delectari, qui animo ejus impotenti morem gerunt, et ex stulto insanum faciunt.

Abjectio, quamvis Superbiae sit contraria, est tamen abjectus superbo proximus. Nam, quandoquidem ejus Tristitia ex eo oritur, quòd suam impotentiam ex aliorum potentiâ, seu virtute judicat, levabitur ergo ejus Tristitia, hoc est, laetabitur, si ejus imaginatio in alienis vitiis contemplandis occupetur, unde illud proverbium natum : ''solamen miseris socios habuisse malorum'', et contrà eò magis contristabitur, quò se magis infra reliquos esse crediderit ; unde fit, ut nulli magis ad Invidiam sint proni, quàm abjecti ; et ut isti maximè hominum facta observare conentur ad carpendum magis, quàm ad eadem corrigendum, et ut tandem solam Abjectionem laudent, eâque glorientur ; sed itâ, ut tamen abjecti videantur. Atque haec ex hoc affectu tam necessariò sequuntur, quàm ex naturâ trianguli, quòd ejus tres anguli aequales sint duobus rectis ; et jam dixi me hos, et similes affectûs malos vocare, quatenus ad solam humanam utilitatem attendo. Sed naturae leges communem naturae ordinem, cujus homo pars est, respiciunt ; quod hîc in transitu monere volui, ne quis putaret me hîc hominum vitia, et absurda facta narrare, non autem rerum naturam, et proprietates demonstrare voluisse. Nam, ut in Praefatione Partis Tertiae dixi, humanos affectûs, eorumque proprietates perinde considero, ac reliqua naturalia. Et sanè humani affectûs, si non humanam, naturae saltem potentiam, et artificium non minùs indicant, quàm multa alia, quae admiramur, quorumque contemplatione delectamur. Sed pergo de affectibus ea notare, quae hominibus utilitatem adferunt, vel quae iisdem damnum inferunt.

<span id="p58"></span>

== Propositio 58 ==

''Gloria rationi non repugnat, sed ab eâ oriri potest.''

'''Demonstratio :''' Patet ex [[Ethica - Pars III#ad30|30. Def.]] et ex Def. Honesti, quam vide in [[#p37s1|Schol. 1 Prop. 37 hujus]].

<span id="p58s"></span>
'''Scholium :''' Vana, quae dicitur, gloria est acquiescentia in se ipso, quae solâ vulgi opinione fovetur, eâque cessante, cessat ipsa acquiescentia, hoc est (per [[#p52s|Schol. Prop. 52 hujus]]), summum bonum, quod unusquisque amat ; unde fit, ut qui vulgi opinione gloriatur, quotidianâ curâ anxius nitatur, faciat, experiatur, ut famam conservet. Est namque vulgus varius, et inconstans, atque adeò, nisi conservetur fama, citò abolescit ; imò quia omnes vulgi captare applausûs cupiunt, facilè unusquisque alterius famam reprimit, ex quo, quandoquidem de summo, quod aestimatur, bonò certatur, ingens libido oritur se invicem quocunque modo opprimendi, et qui tandem victor evadit, gloriatur magis, quòd alteri obsuit, quàm quòd sibi prosuit. Est igitur haec gloria, seu acquiescentia reverâ vana, quia nulla est.

Quae de Pudore notanda sunt, colliguntur facilè ex iis, quae de Misericordiâ, et Poenitentiâ diximus. Hoc tantùm addo, quòd ut Commiseratio, sic etiam Pudor, quamvis non sit virtus, bonus tamen est, quatenus indicat, homini, qui Pudore suffunditur, cupiditatem inesse honestè vivendi, sicut dolor, qui eatenus bonus dicitur, quatenus indicat, partem laesam nondum esse putrefactam ; quare, quamvis homo, quem facti alicujus pudet, reverâ sit tristis, est tamen perfectior impudenti, qui nullam habet honestè vivendi cupiditatem.

Atque haec sunt, quae de affectibus Laetitiae, et Tristitiae notare susceperam. Ad cupiditates quod attinet, hae sanè bonae, aut malae sunt, quatenus ex bonis, aut malis affectibus oriuntur. Sed omnes reverâ, quatenus ex affectibus, qui passiones sunt, in nobis ingenerantur, caecae sunt (ut facilè colligitur ex iis, quae in [[#p44s|Schol. Prop. 44 hujus]] diximus), nec ullius usûs essent, si homines facilè duci possent, ut ex solo rationis dictamine viverent, ut jam paucis ostendam.

<span id="p59"></span>

== Propositio 59 ==

''Ad omnes actiones, ad quas ex affectu, qui passio est, determinamur, possumus absque eo à ratione determinari.''

'''Demonstratio :''' Ex ratione agere nihil aliud est (per [[Ethica - Pars III#p3|Prop. 3]] et [[Ethica - Pars III#d2|Def. 2 Part. III]]), quàm ea agere, quae ex necessitate nostrae naturae, in se solâ consideratae, sequuntur. At Tristitia eatenus mala est, quatenus hanc agendi potentiam minuit, vel coërceret (per [[#p41|Prop. 41 hujus]]) ; ergo ex hoc affectu ad nullam actionem possumus determinari, quam non possemus agere, si ratione duceremur. Praeterea Laetitia eatenus mala est, quatenus impedit, quominùs homo ad agendum sit aptus (per [[#p41|Prop. 41]] et [[#p43|43 hujus]]), atque adeò eatenus etiam ad nullam actionem determinari possumus, quam non possemus agere, si ratione duceremur. Denique quatenus Laetitia bona est, eatenus cum ratione convenit (consistit enim in eo, quòd hominis agendi potentia augetur, vel juvatur), nec passio est, nisi quatenus hominis agendi potentia non eò usque augetur, ut se, suasque actiones adaequatè concipiat (per [[Ethica - Pars III#p3|Prop. 3 Part. III cum ejus Schol.]]). Quare si homo Laetitiâ affectus ad tantam perfectionem duceretur, ut se, suasque actiones adaequatè conciperet, ad easdem actiones, ad quas jam ex affectibus, qui passiones sunt, determinatur, aptus, imò aptior esset. At omnes affectûs ad Laetitiam, Tristitiam, vel Cupiditatem referuntur (vide explicationem [[Ethica - Pars III#ad4|quartae Aff. Def.]]), et Cupiditas (per [[Ethica - Pars III#ad1|1. Affect. Def.]]) nihil aliud est, quàm ipse agendi conatus ; ergo ad omnes actiones, ad quas ex affectu, qui passio est, determinamur, possumus absque eo solâ ratione duci. Q.E.D.

'''Aliter :''' Actio quaecunque eatenus dicitur mala, quatenus ex eo oritur, quod Odio, aut aliquo malo affectu affecti sumus (vide [[#p45c1|Coroll. 1 Prop. 45 hujus]]). At nulla actio, in se solâ considerata, bona, aut mala est (ut in [[#pr|Praefatione hujus]] ostendimus) : sed una, eademque actio jam bona, jam mala est ; ergo ad eandem actionem, quae jam mala est, sive quae ex aliquo malo affectu oritur, ratione duci possumus (per [[#p19|Prop 19 hujus]]). Q.E.D.

<span id="p59s"></span>
'''Scholium :''' Explicantur haec clariùs exemplo. Nempe verberandi actio, quatenus physicè consideratur, et ad hoc tantùm attendimus, quod homo brachium tollit, manum claudit, totumque brachium vi deorsum movet, virtus est, quae ex Corporis humani fabricâ concipitur. Si itaque homo, Irâ, vel Odio commotus, determinatur ad claudendam manum, vel brachium movendum, id, ut in Parte Secundâ ostendimus, fit, quia una, eademque actio potest jungi quibuscunque rerum imaginibus ; atque adeò tam ex iis imaginibus rerum, quas confusè, quàm quas clarè, et distinctè concipimus, ad unam, eandemque actionem determinari possumus. Apparet itaque, quod omnis Cupiditas, quae ex affectu, qui passio est, oritur, nullius esset usûs, si homines ratione duci possent. Videamus jam, cur Cupiditas, quae ex affectu, qui passio est, oritur, caeca à nobis appellatur.

<span id="p60"></span>

== Propositio 60 ==

''Cupiditas, quae oritur ex Laetitiâ, vel Tristitiâ, quae ad unam, vel ad aliquot, non autem ad omnes Corporis partes refertur, rationem utilitatis totius hominis non habet.''

'''Demonstratio :''' Ponatur ex. gr. Corporis pars A vi alicujus causae externae ità corrobari, ut reliquis praevaleat (per [[#p6|Prop. 6 hujus]]), haec pars vires suas amittere propterea non conabitur, ut reliquae Corporis partes suo fungantur officio.Deberet enim vim, seu potentiam habere vires suas amittendi, quod (per [[Ethica - Pars III#p6|Prop. 6 Part. III]]) est absurdum. Conabitur itaque illa pars, et consequenter (per [[Ethica - Pars III#p7|Prop. 7]] et [[Ethica - Pars III#p12|12 Part. III]]). Mens etiam illum statum conservare ; adeóque Cupiditas, quae ex tali affectu Laetitiae oritur, rationem totius non habet. Quod si contra supponatur pars A coërciri, ut reliquae praevaleant, eodem modo demonstratur, quod nec Cupiditas, quae ex Tristitiâ oritur, rationem totius habeat. Q.E.D.

<span id="p60s"></span>
'''Scholium :''' Cùm itaque Laetitia plerumque (per [[#p44s|Schol. Prop. 44 hujus]]) ad unam Corporis partem referatur, cupimus ergo plerumque nostrum esse conservare, nullâ habitâ ratione integrae nostrae valetudinis : ad quod accedit, quod Cupiditates, quibus maximè tenemur (per [[#p9c|Coroll. Prop. 9 hujus]]), temporis tantùm praesentis, non autem futuri habent rationem.

<span id="p61"></span>

== Propositio 61 ==

''Cupiditas, quae ex ratione oritur, excessum habere nequit.''

'''Demonstratio :''' Cupiditas (per [[Ethica - Pars III#ad1|1. Affect. Def.]]), absolutè considerata, est ipsa hominis essentia, quatenus quocumque modo determinata concipitur ad aliquid agendum; adeóque Cupiditas, quae ex ratione oritur, hoc est (per [[Ethica - Pars III#p3|Prop. 3 Part. III]]), quae in nobis ingeneratur, quatenus agimus, est ipsa hominis essentia, seu natura, quatenus determinata concipitur ad agendum ea, quae per solam hominis essentiam adaequatè concipiuntur (per [[Ethica - Pars III#d2|Def. 2 Part. III]]): si itaque haec Cupiditas excessum habere posset, posset ergo humana natura, in se solâ considerata, se ipsam excedere, sive plus posset, quàm potest, quod manifesta est contradictio; ac proinde haec Cupiditas excessum habere nequit. Q.E.D.

<span id="p62"></span>

== Propositio 62 ==

''Quatenus Mens ex rationis dictamine res concipit, aequè afficitur, sive idea sit rei futurae, vel praeteritae, sive praesentis.''

'''Demonstratio :''' Quicquid Mens ducente ratione concipit, id omne sub eâdem aeternitatis, seu necessitatis specie concipit (per [[Ethica - Pars II#p44c2|Coroll. 2 Prop. 44 Part. II]]), eâdemque certitudine afficitur (per [[Ethica - Pars II#p43|Prop. 43 Part. II et ejus Schol.]]). Quare, sive idea sit rei futurae, vel praeteritae, sive praesentis, Mens eâdem necessitate rem concipit, eâdemque certitudine afficitur, et, sive idea sit rei futurae, vel praeteritae, sive praesentis, erit nihilominùs aequè vera (per [[Ethica - Pars II#p41|Prop. 41 Part. II]]), hoc est (per [[Ethica - Pars II#d4|Def. 4 Part. II]]), habebit nihilominùs semper easdem ideae adaequatae proprietates; atque adeò quatenus Mens ex rationis dictamine res concipit, eodem modo afficitur, sive idea sit rei futurae, vel praeteritae, sive praesentis. Q.E.D.

<span id="p62s"></span>
'''Scholium :''' Si nos de rerum duratione adaequatam cognitionem habere, earumque existendi tempora ratione determinare possemus, eodem affectu res futuras, ac praesentes contemplaremur, et bonum, quod Mens ut futurum conciperet, perinde, ac praesens, appeteret, et consequenter bonum praesens minus pro majori bono futuro necessariò negligeret, et quod in praesenti bonum esset, sed causa futuri alicujus mali, minimè appeteret, ut mox demonstrabimus. Sed nos de duratione rerum (per [[Ethica - Pars II#p31|Prop. 31 Part. II]]) non nisi admodùm inadaequatam cognitionem habere possumus, et rerum existendi tempora (per [[Ethica - Pars II#p44s|Schol. Prop. 44 Part. III]]) solâ imaginatione determinamus, quae non aequè afficitur imagine rei praesentis, ac futurae; unde fit, ut vera boni, et mali cognitio, quam habemus, non nisi abstracta, sive universalis sit, et judicium, quod de rerum ordine, et causarum nexu facimus, ut determinare possimus, quid nobis in praesenti bonum, aut malum sit, sit potius imaginarium, quàm reale; atque adeò mirum non est, si Cupiditas, quae ex boni, et mali cognitione, quatenus haec futurum prospicit, oritur, faciliùs rerum Cupiditate, quae in praesentiâ suaves sunt, coërceri potest, de quo vide [[#p16|Prop. 16 hujus Partis]].

<span id="p63"></span>

== Propositio 63 ==

''Qui Metu ducitur, et bonum, ut malum vitet, agit, is ratione non ducitur.''

'''Demonstratio :''' Omnes affectûs, qui ad Mentem, quatenus agit, hoc est (per [[Ethica - Pars III#p3|Prop. 3 Part. III]]), qui ad rationem referuntur, nulli alii sunt, quàm affectûs Laetitiae, et Cupiditatis (per [[Ethica - Pars III#p59|Prop. 59 Part. III]]); atque adeò (per [[Ethica - Pars III#ad13|13. Affect. Def.]]) qui Metu ducitur, et bonum timore mali agit, is ratione non ducitur. Q.E.D.

<span id="p63s"></span>
'''Scholium :''' Superstitiosi, qui vitia exprobare magis, quàm virtutes docere nôrunt, et qui homines non ratione ducere, sed Metu ità continere student, ut malum potiùs fugiant, quàm virtutes ament, nil aliud intendunt, quàm ut reliqui aequè, ac ipsi, fiant miseri, et ideò non mirum, si plerumque molesti, et odiosi sint hominibus.

<span id="p63c"></span>
'''Corollarium :''' Cupiditate, quae ex ratione oritur, bonum directè sequimur, et malum indirectè fugimus.

'''Demonstratio :''' Nam Cupiditas, quae ex ratione oritur, ex solo Laetitiae affectu, quae passio non est, oriri potest (per [[Ethica - Pars III#p59|Prop. 59 Part. III]]), hoc est, ex Laetitiâ, quae excesum habere nequit (per [[#p61|Prop. 61 hujus]]); non autem ex Tristitiâ, ac proinde haec Cupiditas (per [[#p8|Prop. 8 hujus]]) ex cognitione boni, non autem mali oritur; atque adeò ex ductu rationis bonum directè appetimus, et eatenus tantùm malum fugimus. Q.E.D.

<span id="p63cs"></span>
'''Scholium :''' Explicatur hoc Corollarium exemplo aegri, et sani. Comedit aeger id, quod aversatur, timore mortis; sanus autem cibo gaudet, et vitâ sic meliùs fruitur, quàm si mortem timeret, eamque directè vitare cuperet. Sic judex, qui non Odio, aut Irâ, etc., sed solo Amore salutis publicae reum mortis damnat, solâ ratione ducitur.

<span id="p64"></span>

== Propositio 64 ==

''Cognitio mali cognitio est inadaequata.''

'''Demonstratio :''' Cognitio mali (per [[#p8|Prop. 8 hujus]]) est ipsa Tristitia, quatenus ejusdem sumus conscii. Tristitia autem est transitio ad minorem perfectionem (per [[Ethica - Pars III#ad3|3. Affect. Def.]]), quae propterea per ipsam hominis essentiam intelligi nequit (per [[Ethica - Pars III#p6|Prop. 6]] et [[Ethica - Pars III#p7|7 Part. III]]); ac proinde (per [[Ethica - Pars III#d2|Def. 2 Part. III]]) passio est, quae (per [[Ethica - Pars III#p3|Prop. 3 Part. III]]) ab ideis inadaequatis pendet, et consequenter (per [[Ethica - Pars II#p29|Prop. 29 Part. III]]) ejus cognitio, nempe mali cognitio, est inadequata. Q.E.D.

<span id="p64c"></span>
'''Corollarium :''' Hinc sequitur, quòd si Mens humana non, nisi adaequatas, haberet ideas, nullam mali formaret notionem.

<span id="p65"></span>

== Propositio 65 ==

''De duobus bonis majus, et de duobus malis minus ex rationis ductu sequemur.''

'''Demonstratio :''' Bonum, quod impedit, quominùs majore bono fruamur, est reverâ malum ; malum enim, et bonum (ut in [[#pr|Praefat. hujus]] ostendimus) de rebus dicitur, quatenus easdem ad invicem comparamus, et (per eandem rationem) malum minus reverâ bonum est, quare (per [[#p63c|Coroll. Prop. 63 hujus]]) ex rationis ductu bonum tantùm majus, et malum minus appetemus, seu sequemur. Q.E.D.

<span id="p65c"></span>
'''Corollarium :''' Malum minus pro majore bono ex rationis ductu sequemur, et bonum minus, quod causa est majoris mali, negligemus. Nam malum, quod hic dicitur minus, reverâ bonum est, et bonum contrà malum, quare (per [[#p65c|Coroll. Prop. 65 hujus]]) illud appetemus, et hoc negligemus. Q.E.D.

<span id="p66"></span>

== Propositio 66 ==

''Bonum majus futurum prae minore praesenti, et malum praesens minus prae majori futuro ex rationis ductu appetemus.''

'''Demonstratio :''' Si Mens rei futurae adaequatam posset habere cognitionem, eodem affectu erga rem futuram, ac erga prasentem afficeretur (per [[#p62|Prop. 62 hujus]]) ; quare quatenus ad ipsam rationem attendimus, ut in hâc Propositione nos facere supponimus, res eadem est, sive majus bonum, vel malum futurum, sive praesens supponatur ; ac proinde (per [[#p65|Prop. 65 hujus]]) bonum futurum majus prae minore praesenti etc. appetemus. Q.E.D.

<span id="p66c"></span>
'''Corollarium :''' Malum praesens minus, quod est causa majoris futuri boni, ex rationis ductu appetemus, et bonum praesens minus, quod causa est majoris futuri mali, negligemus. Hoc Coroll. se habet ad praec. Prop. ut [[#p65|Coroll. Prop. 65 ad ipsam Prop. 65]].

<span id="p66s"></span>
'''Scholium :''' Si igitur haec cum iis conferantur, quae in hâc Parte usque ad Prop. 18 de affectuum viribus ostendimus, facilè videbimus, quid homo, qui solo affectu, seu opinione, homini, qui ratione ducitur, intersit. Ille enim, velit nolit, ea, quae maximè ignorat, agit ; hic autem nemini, nisi sibi, morem gerit, et ea tantum agit, quae in vitâ prima esse novit, quaeque propterea maximè cupit, et ideò illum fervum, hunc autem liberum voco, de cujus ingenio, et vivendi ratione pauca adhuc notare libet.

<span id="p67"></span>

== Propositio 67 ==

''Homo liber de nullâ re minùs, quàm de morte cogitat, et ejus sapientia non mortis, sed vitae meditatio est.''

'''Demonstratio :''' Homo liber, hoc est, qui ex solo rationis dictamine vivit, mortis Metu non ducitur (per [[#p63|Prop. 63 hujus]]) ; sed bonum directè cupit (per Coroll. ejusdem Prop.), hoc est (per [[#p24|Prop. 24 hujus]]), agere, vivere, suum esse conservare ex fundamento proprium utile quaerendi ; atque adeò nihil minùs, quàm de morte cogitat ; sed ejus sapientia vitae est meditatio. Q.E.D.

<span id="p68"></span>

== Propositio 68 ==

''Si homines liberi nascerentur, nullum boni, et mali formarent conceptum, quamdiu liberi essent.''

'''Demonstratio :''' Illum liberum esse dixi, qui solâ ducitur ratione ; qui itaque liber nascitur, et liber manet, non nisi adaequatas ideas habet, ac proinde mali conceptum habet nullum (per [[#p64c|Coroll. Prop. 64 hujus]]), et consequenter (nam bonum, et malum correlata sunt) neque boni. Q.E.D.

<span id="p68s"></span>
'''Scholium :''' Hujus Propositionis Hypothesin falsam esse, nec posse concipi, nisi quatenus ad solam naturam humanam, seu potius ad Deum attendimus, non quatenus infinitus, sed quatenus tantummodò causa est, cur homo existat, patet ex [[#p4|4. Propositione hujus Partis]]. Atque hoc, et alia, quae jam demonstravimus, videntur à Mose significari in illâ primi hominis historiâ. In eâ enim nulla alia Dei potentia concipitur, quàm illa, quâ hominem creavit, hoc est, potentia, quâ hominis solummodò utilitati consuluit, atque eatenus narratur, quòd Deus homini libero prohibuerit, ne de arbore cognitionis boni, et mali comederet, et quòd, simulac de eâ comederet, statim mortem metueret potiùs, quàm vivere cuperet. Deinde, quòd inventâ ab homine uxore, quae cum suâ naturâ prorsus conveniebat, cognovit nihil posse in naturâ dari, quod ipsi posset illâ esse utilius ; sed quòd, postquam bruta sibi similia esse credidit, statim eorum affectûs imitari inceperit (vide [[Ethica - Pars III#p27|Prop. 27 Part. III]]), et libertatem suam amittere, quam Patriarchae postea recuperaverunt, ducti Spiritu Christi, hoc est, Dei ideâ, à quâ solâ pendet, ut homo liber sit, et ut bonum, quod sibi cupit, reliquis hominibus cupiat, ut suprà (per [[#p37|Prop. 37 hujus]]) demonstravimus.

<span id="p69"></span>

== Propositio 69 ==

''Hominis liberi virtus aequè magna cernitur in declinandis, quàm in superandis periculis.''

'''Demonstratio :''' Affectus coërciri, nec tolli potest, nisi affectu contrario, et fortiore affectu coërcendo (per [[#p7|Prop. 7 hujus]]). At caeca Audacia et Metus affectûs sunt, qui aequè magni possunt concipi (per [[#p5|Prop. 5]] et [[#p3|3 hujus]]). Ergo aequè magna animi virtus, seu fortitudo (hujus Definitionem vide in [[Ethica - Pars III#p59s|Schol. Prop. 59 Part. III]]) requiritur ad Audaciam, quàm ad Metum coërcendum, hoc est (per [[Ethica - Pars III#ad40|Def. 40]] et [[Ethica - Pars III#ad41|41 Affect.]]), homo liber eâdem animi virtute pericula declinat, quâ eadem superare tentat. Q.E.D.

<span id="p69c"></span>
'''Corollarium :''' Homini igitur libero aequè magnae Animositati fuga in tempore, ac pugna ducitur : sive homo liber eâdem Animositate, seu animi praesentiâ, quâ certamen, fugam eligit.

<span id="p69s"></span>
'''Scholium :''' Quid Animositas sit, vel quid per ipsam intelligam, in [[Ethica - Pars III#p59s|Scholio Prop. 59 Part. III]] explicui. Per periculum autem id omne intelligo, quod potest esse causa alicujus mali, nempe Tristitiae, Odii, Discordiae, etc.

<span id="p70"></span>

== Propositio 70 ==

''Homo liber, qui inter ignaros vivit, eorum, quantum potest, beneficia declinare studet.''

'''Demonstratio :''' Unusquisque ex suo ingenio judicat, quid bonum sit (vide [[Ethica - Pars III#p39s|Schol. Prop. 39 Part. III]]) ; ignarus igitur, qui in aliquem beneficium contulit, id ex suo ingenio aestimabit, et si minoris ab eo, cui datum est, aestimari videt, contristabitur (per [[Ethica - Pars III#p42|Prop. 42 Part. III]]). At homo liber reliquos homines amicitiâ sibi jungere (per [[#p37|Prop. 37 hujus]]), nec paria hominibus beneficia ex eorum affectu referre, sed se, et reliquos libero rationis judicio ducere, et ea tantùm agere studet, quae ipse prima esse novit : ergo homo liber, ne ignaris odio sit, et ne eorum appetitui, sed soli rationi obsequatur, eorum beneficia, quantum potest, declinare conabitur. Q.E.D.

<span id="p70s"></span>
'''Scholium :''' Dico ''quantum potest''. Nam quamvis homines ignari sint, sunt tamen homines, qui in necessitatibus humanum auxilium, quo nullum praestabilius est, adferre queunt ; atque adeò saepe fit, ut necesse sit ab iisdem beneficium accipere, et consequenter iisdem contrà ex eorum ingenio congratulari ; ad quod accedit, quòd etiam in declinandis beneficiis cautio esse debet, ne videamur eosdem contemnere, vel prae Avaritiâ remunerationem timere, atque ità dum eorum Odium fugimus, eo ipso in eorum offensionem incurramus. Quare in declinandis beneficiis ratio utilis, et honesti habenda est.

<span id="p71"></span>

== Propositio 71 ==

''Soli homines liberi erga invicem gratissimi sunt.''

'''Demonstratio :''' Soli homines liberi sibi invicem utilissimi sunt, et maximâ amicitiae necessitudine invicem junguntur (per [[#p35|Prop. 35 hujus, et 1. ejus Coroll.]]), parique amoris studio sibi invicem benefacere conantur (per [[#p37|Prop. 37 hujus]]) ; adeóque (per [[Ethica - Pars III#ad34|34. Affect. Def.]]) soli homines liberi erga se invicem gratissimi sunt. Q.E.D.

<span id="p71s"></span>
'''Scholium :''' Gratia, quam homines, qui caecâ Cupiditate ducuntur, invicem habent, mercatura, seu aucupium potiùs, quàm gratia plerumque est. Porrò ingratitudo affectus non est. Est tamen ingratitudo turpis, quia plerumque hominem nimio Odio, Irâ, vel Superbiâ, vel Avaritiâ etc. affectum esse indicat. Nam qui prae stultitiâ dona compensare nescit, ingratus non est, et multò minùs ille, qui donis non movetur meretricis, ut ipsius libidini inserviat, nec furis, ut ipsius furta celet, vel alterius similis. Nam hic contrà animum habere constantem ostendit, qui scilicet se nullis donis ad suam, vel communem perniciem patitur corrumpi.

<span id="p72"></span>

== Propositio 72 ==

''Homo liber nunquam dolo malo, sed semper cum fide agit.''

'''Demonstratio :''' Si liber homo quicquam dolo malo, quatenus liber est, ageret, id ex dictamine rationis ageret (nam eatenus tantùm liber à nobis appellatur) : atque adeò dolo malo agere virtus esset (per [[#p24|Prop. 24 hujus]]), et consequenter (per eandem Prop.) unicuique ad suum esse conservandum consultius esset, dolo malo agere, hoc est (ut per se notum), hominibus consultius esset verbis solummodò convenire, re autem invicem esse contrarios, quod (per [[#p31c|Coroll. Prop. 31 hujus]]) est absurdum. Ergo homo liber etc. Q.E.D.

<span id="p72s"></span>
'''Scholium :''' Si jam quaeratur, quid si homo se perfidiâ à praesenti mortis periculo posset liberare, an non ratio suum esse conservandi omninò suadet, ut perfidus sit? Respondebitur eodem modo, quòd si ratio id suadeat, suadet ergo id omnibus hominibus, atque adeò ratio omninò suadet hominibus, ne nisi dolo malo paciscantur, vires conjungere, et jura habere communia, hoc est, ne reverâ jura habeant communia, quod est absurdum.

<span id="p73"></span>

== Propositio 73 ==

''Homo qui ratione ducitur, magis in civitate, ubi ex communi decreto vivit, quàm in solitudine, ubi sibi soli obtemperat, liber est.''

'''Demonstratio :''' Homo, qui ratione ducitur, non ducitur Metu ad obtemperandum (per [[#p63|Prop. 63 hujus]]) ; sed quatenus suum esse ex rationis dictamine conservare conatur, hoc est (per [[#p66s|Schol. Prop. 66 hujus]]), quatenus liberè vivere conatur, communis vitae, et utilitatis rationem tenere (per [[#p37|Prop. 37 hujus]]), et consequenter (ut in [[#p37s2|Schol. 2 Prop. 37 hujus]] ostendimus) ex communi civitatis decreto vivere cupit. Cupit ergo homo, qui ratione ducitur, ut liberiùs vivat, communia civitatis jura tenere. Q.E.D.

<span id="p73s"></span>
'''Scholium :''' Haec, et similia, quae de verâ hominis libertate ostendimus, ad Fortitudinem, hoc est (per [[Ethica - Pars III#p59s|Schol. Prop. 59 Part. III]]) ad Animositatem, et Generositatem referuntur. Nec operae pretium duco, omnes Fortitudinis proprietates hîc separatim demonstrare, et multò minùs, quòd vir fortis neminem odio habeat, nemini irascatur, invideat, indignetur, neminem despiciat, minimeque superbiat. Nam haec, et omnia, quae ad veram vitam, et Religionem spectant, facilè ex [[#p37|Propositione 37]] et [[#p46|46 hujus Partis]] convincuntur ; nempe quòd Odium Amore contrà vincendum sit, et quòd unusquisque, qui ratione ducitur, bonum, quod sibi appetit, reliquis etiam ut fit, cupiat. Ad quod accedit id, quod in [[#p50s|Scholio Propositionis 50 hujus Partis]], et aliis in locis notavimus, quòd scilicet vir fortis hoc apprimè consideret, nempe quòd omnia ex necessitate divinae naturae sequantur, ac proinde quicquid molestum, et malum esse cogitat, et quicquid praeterea impium, horrendum, injustum, et turpe videtur, ex eo oritur, quòd res ipsas perturbatè, mutilatè, et confusè concipit ; et hâc de causâ apprimè conatur res, ut in se sunt, concipere, et verae cognitionis impedimenta amovere, ut sunt Odium, Ira, Invidia, Irrisio, Superbia, et reliqua hujusmodi, quae in praecedentibus notavimus ; atque adeò, quantùm potest, conatur, uti diximus, benè agere, et laetari. Quòusque autem humana virtus ad haec consequanda se extendat, et quid possit, in sequenti Parte demonstrabo.
 
<span id="ap"></span>

== Appendix ==

Quae in hâc Parte de rectâ vivendi ratione tradidi, non sunt ità disposita, ut uno aspectu videri possint ; sed dispersè à me demonstrata sunt, prout scilicet unum ex alio faciliùs deducere potuerim. Eadem igitur hîc recolligere, et ad summa capita redigere proposui.

<span id="pca1"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 1'''</div>

Omnes notri conatûs, seu Cupiditates ex necessitate nostrae naturae ità sequuntur, ut vel per ipsam solam, tanquam per proximam suam causam, possint intelligi, vel quatenus naturae sumus pars, quae per se absque aliis individuis non potest adaequatè concipi.

<span id="ca2"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 2'''</div>

Cupiditates, quae ex nostrâ naturâ ita sequuntur, ut per ipsam solam possit intelligi, sunt illae, quae ad Mentem referentur, quatenus haec ideis adaequatis constare concipitur ; reliquae vero Cupiditates ad Mentem non referentur, nisi quatenus res inadaequatè concipit, et quarum vis, et incrementum non humanâ, sed rerum, quae extra nos sunt, potentiâ definiri debet ; et ideo illae rectè actiones, hae autem passiones vocantur ; illae namque nostram potentiam semper indicant, et hae contra nostram impotentiam, et mutilatam cognitionem.

<span id="ca3"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 3'''</div>

Nostrae actiones, hoc est, Cupiditates illae, quae hominis potentiâ, seu ratione definiuntur, semper bonae sunt, reliquae autem tam bonae, quàm malae possunt esse.

<span id="ca4"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 4'''</div>

In vitâ itaque apprimè utile est, intellectum, seu rationem, quantùm possumus, perficere, et in hoc uno summa hominis felicitas, seu beatitudo consistit ; quippe beatitudo nihil aliud est, quàm ipsa animi acquiescentia, quae ex Dei intuitivâ cognitione oritur : at intellectum perficere nihil etiam aliud est, quàm Deum, Deique attributa, et actiones, quae ex ipsius naturae necessitate consequuntur, intelligere. Quare hominis, qui ratione ducitur, finis ultimus, hoc est, summa Cupiditas, quâ reliquas omnes moderari studet, est illa, quâ fertur ad se, resque omnes, quae sub ipsius intelligentiam cadere possunt, adaequatè concipiendum.

<span id="ca5"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 5'''</div>

Nulla igitur vita rationalis est sine intelligentiâ, et res eatenus tantùm bonae sunt, quatenus hominem juvant, ut Mentis vitâ fruatur, quae intelligentiâ definitur. Quae autem contrà impediunt, quominùs homo rationem perficere, et rationali vitâ frui possit, eas solummodo malas esse dicimus.

<span id="ca6"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 6'''</div>

Sed quia omnia illa, quorum homo efficiens est causa, necessariò bona sunt, nihil ergo mali homini evenire potest, nisi à causis externis ; nempe quatenus pars est totius naturae, cujus legibus humana natura obtemperare, et cui infinitis modis penè sese accommodare cogitur.

<span id="ca7"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 7'''</div>

Nec fieri potest, ut homo non sit naturae pars, et communem ejus ordinem non sequatur ; sed si inter talia individua versetur, quae cum ipsius hominis naturâ conveniunt, eo ipso hominis agendi potentia juvabitur, et fovebitur. At si contrà inter talia sit, quae cum ipsius naturâ minimè conveniunt, vix absque magnâ ipsius mutatione iisdem sese accommodare poterit.

<span id="ca8"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 8'''</div>

Quicquid in rerum naturâ datur, quod judicamus malum esse, sive posse impedire, quominùs existere, et vitâ rationali frui queamus, id à nobis removere eâ viâ, quae securior videtur, licet, et quicquid contrà datur, quod judidamus bonum, sive utile esse ad nostrum esse conservandum, et vitâ rationali fruendum, id ad nostrum usum capere, et eo quocumque modo uti nobis licet ; et absolutè id unicuique summo naturae jure facere licet, quo ad ipsius utilitatem conferre judicat.

<span id="ca9"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 9'''</div>

Nihil magis cum naturâ alicujus rei convenire potest, quàm reliqua ejusdem speciei individua ; adeóque (per [[#ca7|Caput VII]]) nihil homini ad suum esse conservandum, et vitâ rationali fruendum utilius datur, quàm homo, qui ratione ducitur. Deinde quia inter res singulares nihil novimus, quod homine, qui ratione ducitur, sit praestantius, nullâ ergo re magis potest unusquisque ostendere, quantùm arte, et ingenio valeat, quàm in hominibus ità educandis, ut tandem ex proprio rationis imperio vivant.

<span id="ca10"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 10'''</div>

Quatenus homines Invidiâ, aut aliquo Odii affectu in se invicem feruntur, eatenus invicem contrarii sunt, et consequenter eo magis timendi, quo plùs possunt, quàm reliqua naturae individua.

<span id="ca11"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 11'''</div>

Animi tamen non armis, sed Amore, et Generositate vincuntur.

<span id="ca12"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 12'''</div>

Hominibus apprimè utile est, consuetudines jungere, seseque iis vinculis astringere, quibus aptiùs de se omnibus unum efficiant, et absolutè ea agere, quae firmandis amicitiis inserviunt.

<span id="ca13"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 13'''</div>

Sed ad haec ars, et vigilantia requiritur. Sunt enim homines varii (nam rari sunt, qui ex rationis praescripto vivunt), et tamen plerumque invidi, et magis ad vindictam, quàm ad Misericordiam proclives. Unumquemque igitur ex ipsius ingenio ferre, et sese continere, ne eorum affectûs imitetur, singularis animi potentiae opus est. At qui contrà homines carpere, et vitia potiùs exprobare, quàm virtutes docere, et hominum animos non firmare, sed frangere nôrunt, ii et sibi, et reliquis molesti sunt ; unde multi prae nimiâ scilicet animi impatientiâ, falsoque religionis studio, inter bruta potiùs, quàm inter homines vivere maluerunt ; ut pueri, vel adolescentes, qui parentum jurgia aequo animo ferre nequeunt, militatum confugiunt, et incommoda belli, et imperium tyrannidis prae domesticis commodis, et paternis admonitionibus eligunt, et quidvis oneris sibi imponi patiuntur, dummodo parentes ulciscantur.

<span id="ca14"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 14'''</div>

Quamvis igitur homines omnia plerumque ex suâ libidine moderentur, ex eorum tamen communi societate multo plura commoda, quàm damna sequuntur. Quare satiùs est eorum injurias aequo animo ferre, et studium iis adhibere, quae concordiae, et amicitiae conciliandae inserviunt.

<span id="ca15"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 15'''</div>

Quae concordiam gignunt, sunt illa, quae ad justitiam, aequitatem, et honestatem referuntur. Nam homines praeter id, quod injustum, et iniquum est, etiam aegrè ferunt, quod turpe habetur, sive quod aliquis receptos civitatis mores aspernatur. Amori autem conciliando illa apprimè necessaria sunt, quae ad Religionem, et Pietatem spectant. De quibus vide [[#p37s1|Schol. 1]] et [[#p37s2|2 Prop. 37]] et [[#p46s|Schol. Prop. 46]] et [[#p73s|Schol. Prop. 73 Part. IV]].

<span id="ca16"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 16'''</div>

Solet praeterea concordia ex Metu plerumque gigni, sed sine fide. Adde, quod Metus ex animi impotentiâ oritur, et propterea ad rationis usum non pertinet ; ut nec Commiseratio, quamvis Pietatis speciem prae se ferre videatur.

<span id="ca17"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 17'''</div>

Vincuntur praeterea homines etiam largitate, praecipuè ii, qui non habent, unde comparare possint illa, quae ad vitam sustentandam necessaria sunt. Attamen unicuique indigenti auxilium ferre, vires et utilitatem viri privati longè superat. Divitiae namque viri privati longè impares sunt ad id suppeditandum. Unius praeterea viri facultas limitatior est, quàm ut omnes sibi possit amicitiâ jungere ; quare pauperum cura integrae societati incumbit, et ad communem tantùm utilitatem spectat.

<span id="ca18"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 18'''</div>

In benefeciis accipiendis, et gratiâ referendâ alia prorfùs debet esse cura, de quâ vide [[#p70s|Schol. Prop. 70]] et [[#p71s|Schol. Prop. 71 Part. IV]].

<span id="ca19"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 19'''</div>

Amor praeterea meretricius, hoc est, generandi libido, quae ex formâ oritur, et absolutè omnis Amor, qui aliam causam praeter animi libertatem agnoscit, facilè in Odium transit, nisi, quod pejus est, species delirii sit, atque tum magis discordiâ, quam concordia fovetur. Vide [[Ethica - Pars III#p31s|Schol. Prop. 31 Part. III]].

<span id="ca20"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 20'''</div>

Ad matrimonium quod attinet, certum est, ipsum cum ratione convenire, si Cupiditas miscendi corpora non ex solâ formâ, sed etiam ex Amore liberos procreandi, et sapienter educandi, ingeneretur ; et praeterea, si utriusque, viri scilicet et fœminae, Amor, non solam formam, sed animi praecipuè libertatem pro causâ habeat.

<span id="ca21"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 21'''</div>

Gignit praeterea adulatio concordiam, sed fœdo servitutis crimine, vel perfidiâ ; nulli quippe magis adulatione capiuntur, quàm superbi, qui primi esse volunt, nec sunt.

<span id="ca22"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 22'''</div>

Abjectioni falsa pietatis, et religionis species inest. Et quamvis Abjectio Superbiae sit contraria, est tamen abjectus superbo proximus. Vide [[#p57s|Schol. Prop. 57 Part. IV]].

<span id="ca23"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 23'''</div>

Confert praeterea concordiae Pudor in iis tantùm, quae celari non possunt. Deinde, quia ipse Pudor species est Tristitiae, ad rationis usum non spectat.

<span id="ca24"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 24'''</div>

Caeteri Tristitiae erga homines affectûs directè justitiae, aequitati, honestati, pietati, et religioni opponuntur, et, quamvis Indignatio aequitatis speciem prae se ferre videatur, ibi tamen sine lege vivitur, ubi unicuique de factis alterius judicium ferre, et suum, vel alterius jus vindicare licet.

<span id="ca25"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 25'''</div>

Modestia, hoc est, Cupiditas hominibus placendi, quae ex ratione determinatur, ad Pietatem (ut in [[#p37s1|Schol. 1 Prop. 37 Part. IV]] diximus) refertur. Sed, si ex affectu oriatur, Ambitio est, sive Cupiditas, quâ homines falsâ Pietatis imagine plerumque discordias, et seditiones concitant. Nam qui reliquos consilio, aut re juvare cupit, ut simul summo fruantur bono, is apprimè studebit, eorum sibi Amorem conciliare ; non autem eos in admirationem traducere, ut disciplina ex ipso habeat vocabulum, nec ullas absolutè Invidiae causas dare. In communibus deinde colloquiis cavebit hominum vitia referre, et de humanâ impotentiâ non nisi parcè loqui curabit : at largiter de humanâ virtute, seu potentiâ, et quâ viâ possit perfici, ut sic homines, non ex Metu, aut aversione, sed solo Laetitiae affectu moti, ex rationis praescripto, quantùm in se est, conentur vivere.

<span id="ca26"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 26'''</div>

Praeter homines nihil singulare in naturâ novimus, cujus Mente gaudere, et quod nobis amicitiâ, aut aliquo consuetudinis genere jungere possumus ; adeóque quicquid in rerum naturâ extra homines datur, id nostrae utilitatis ratio conservare non postulat ; sed pro ejus vario usu conservare, destruere, vel quocunque modo ad nostrum usum adaptare nos docet.

<span id="ca27"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 27'''</div>

Utilitas, quam ex rebus, quae extra nos sunt, capimus, est praeter experentiam, et cognitionem, quam acquirimus ex eo, quod easdem observamus, et ex his formis in alias mutamus, praecipua corporis conservatio ; et hâc ratione res illae imprimis utiles sunt, quae Corpus ità alere, et nutrire possunt, ut ejus omnes partes officio suo rectè fungi queant. Nam quo Corpus aptius est, ut pluribus modis possit affici, et corpora externa pluribus modis afficere, eo Mens ad cogitandum est aptior (vide [[#p38|Prop. 38]] et [[#p39|39 Part. 4]]). At hujus notae perpauca in naturâ esse videntur, quare ad Corpus, ut requiritur, nutriendum necesse est multis naturae diversae alimentis uti. Quippe humanum Corpus ex plurimis diversae naturae partibus componitur, quae continuo alimento indigent, et vario, ut totum Corpus ad omnia, quae ex ipsius naturâ sequi possunt, aequè aptum sit, et consequenter ut Mens etiam aequè apta sit ad plura concipiendum.

<span id="ca28"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 28'''</div>

Ad haec autem comparandum vix uniuscujusque vires sufficerent, nisi homines operas mutuas traderent. Verum omnium rerum compendium pecunia attulit, unde factum, ut ejus imago Mentem vulgi maximè occupare soleat ; quia vix ullam Laetitiae speciem imaginari possunt, nisi concomitante nummorum ideâ, tanquam causâ.

<span id="pca29"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 29'''</div>

Sed hoc vitium eorum tantùm est, qui non ex indigentiâ, nec propter necessitates nummos quaerunt ; sed quia lucri artes didicerunt, quibus se magnificè efferunt. Caeterum corpus ex consuetudine pascunt ; sed parcè, quia tantum de suis bonis se perdere credunt, quantum sui Corporis conservationi impendunt. At qui verum nummorum usum nôrunt, et divitiarum modum ex solâ indigentiâ moderantur, paucis contenti vivunt.

<span id="ca30"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 30'''</div>

Cùm igitur res illae sint bonae, quae Corporis partes juvant, ut suo officio fungantur, et Laetitia in eo consistat, quod hominis potentia, quatenus Mente et Corpore constat, juvatur, vel augetur, sunt ergo illa omnia, quae Laetitiam afferunt, bona. Attamen, quoniam contrà non eum in finem res agunt, ut nos Laetitiâ afficiant, nec earum agendi potentia ex nostrâ utilitate temperatur, et denique, quoniam Laetitia plerumque ad unam Corporis partem potissimùm refertur, habent ergo plerumque Laetitiae affectûs (nisi ratio, et vigilantia addit), et consequenter Cupiditates etiam, quae ex iisdem generantur, excessum ; ad quod accedit, quod ex affectu id primum habeamus, quod in praesentiâ suave est, nec futura aequali animi affectu aestimare possumus. Vide [[#p44s|Schol. Prop. 44]] et [[#p60s|Schol. Prop. 60 Part. 4]].

<span id="ca31"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 31'''</div>

At superstitio id contrà videtur statuere bonum esse, quod Tristitiam, et id contrà malum, quod Laetitiam affert. Sed, ut jam diximus (vide [[#p45s|Schol. Prop. 45 Part. IV]]), nemo, nisi invidus, meâ impotentiâ, et incommodo delectatur. Nam quo majori Laetitiâ afficimur, eo ad majorem perfectionem transimus ; et consequenter eo magis de naturâ divinâ participamus, nec Laetitia unquam mala esse potest, quam nostrae utilitatis vera ratio  moderatur. At qui contrà Metu ducitur, et bonum, ut malum vitet, agit, is ratione non ducitur.

<span id="ca32"></span>
<div style="text-align: center;">'''Caput 32'''</div>

Sed humana potentia admodùm limitata est, et à potentiâ causarum externarum infinitè superatur ; atque adeò potestatem absolutam non habemus, res, quae extra nos sunt, ad nostrum usum aptandi. Attamen ea, quae nobis eveniunt contra id, quod nostrae utilitatis ratio postulat, aequo animo feremus, si conscii simus nos functos nostro officio fuisse, et potentiam, quam habemus, non potuisse se eo usque extendere, ut eadem vitare possemus, nosque partem totius naturae esse, cujus ordinem sequimur. Quod si clarè, et distinctè intelligamus, pars illa nostri, quae intelligentiâ definitur, hoc est, pars melior nostri in eo planè acquiescet, et in eâ acquiescentiâ perseverare conabitur. Nam, quatenus intelligimus, nihil appetere, nisi id, quod necessarium est, nec absolutè, nisi in veris acquiescere possumus ; adeóque quatenus haec rectè intelligimus, eatenus conatus melioris partis nostri cum ordine totius naturae convenit.



<div style="text-align: center;">'''''Finis Quartae Partis'''''</div>



====Adnotationes ====

<references/>

</div>